Σταυρούλα Αργυροπούλου

Γεια σας, κυρία Αργυροπούλου.

Γεια σας.

Είμαστε πάρα πολύ χαρούμενοι που είστε εδώ μαζί μας σήμερα και θα μας δώσετε αυτή τη συνέντευξη. Να αρχίσουμε πρώτα περί μετάφρασης με λίγα λόγια για το πώς αρχίσατε να ασχολείστε με τη μετάφραση, με ποιες γλώσσες ξεκινήσατε και πώς συνεχίστηκε αυτό το ταξίδι μέχρι σήμερα.

Άρχισα από πολύ μικρή, από 8 χρονών, να μαθαίνω γαλλικά. Μετά, με απόφαση της μητέρας μου η οποία αγαπούσε πολύ την αγγλική γλώσσα, άρχισα στα 12 να μαθαίνω και εγγλέζικα. Το ευτύχημα ήταν ότι κατάφερα να μην μπλέκω τις δύο γλώσσες και να προσανατολίζομαι εύκολα. Μετά, στα χρόνια που σπούδαζα στη Νομική της Αθήνας, αποφάσισα να μάθω ρώσικα και η απόφαση αυτή ήταν αμετάκλητη, γιατί πολύ νωρίτερα, σαν μαθήτρια γυμνασίου, είχα δει δύο έργα που με σημάδεψαν, ρώσικα, φυσικά. Το ένα ήτανε ο Ιβάν ο Τρομερός του Αϊζενστάιν και το άλλο ήτανε ο Αντρέι Ρουμπλιόφ του Ταρκόφσκι. Και τα δύο με εντυπωσίασαν με τον ήχο της γλώσσας, με την εικόνα των πρωταγωνιστών. Ο Νικολάι Τσερκάσοφ ως Ιβάν Τρομερός και ο Ανατόλι Σολονίτσιν ως Αντρέι Ρουμπλιόφ είναι δύο φιγούρες-ορόσημα για μένα. Και, είπαμε, η απόφαση να μάθω ρώσικα ήταν αμετάκλητη και ασχολούμαι με τα ρώσικα από το 1978. Και, εκτός αυτού, ευτύχησα να έχω και μια υπέροχη δασκάλα της ρωσικής γλώσσας, η οποία έχει πεθάνει τώρα πια. Και η δασκάλα αυτή, η Μάγια Αλεξάντροβνα Γκοριλά, μου πρόσφερε πάρα πολλά στοιχεία, τα οποία λειτούργησαν και συναισθηματικά αλλά και με βοήθησαν στη δουλειά μου.

Και η μετάφραση πώς ήρθε σιγά-σιγά στη ζωή σας; Ξεκίνησε από τα ρωσικά ή από κάποια άλλη γλώσσα;

Όχι, ξεκίνησα να μεταφράζω γαλλικά στην αρχή. Στη συνέχεια μετέφρασα για το περιοδικό Γυναίκα που είχε εκείνη την εποχή λογοτεχνικές σελίδες, μετέφρασα ρώσικα διηγήματα και στη συνέχεια προχώρησα σε συνεργασίες με εκδοτικούς οίκους στα γαλλικά και αργότερα στα ρώσικα.

Έχετε μια τεράστια εμπειρία και ένα πολύ μεγάλο μεταφραστικό έργο. Τι θα λέγατε ότι σημαίνει για εσάς «μεταφράζω»;

Μεταφράζω; «Μεταφράζω» σημαίνει καταδύομαι στην ξένη γλώσσα και ανακαλύπτω εκεί στοιχεία τα οποία δεν μπορεί ο απλός αναγνώστης να τα βρει και φροντίζω να του τα προσφέρω δημιουργώντας μία ανάπλαση εποχής καθώς μεταφράζω το κείμενο.
Χρησιμοποιώ πληροφοριακά στοιχεία, καταφεύγω σε ιστορικά στοιχεία, σε αναφορές που συσχετίζουν το συγκεκριμένο κείμενο με άλλα κείμενα ακόμα και άλλων λογοτεχνιών της ίδιας ή άλλης εποχής. Μπορούν να γίνουν πάρα πολλοί συνειρμοί, οι οποίοι δημιουργούν μια πολύ ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα και ελπίζω να μην αγανακτούν οι αναγνώστες με όλον αυτό τον ποταμό των πληροφοριών.

Και μια που μιλήσατε γι’ αυτό, να περάσουμε στα θέματα που έχουν σχέση με τη διαδικασία της μετάφρασης. Υπάρχει κάποιο είδος, το οποίο σας αρέσει περισσότερο, του έχετε κάποια αδυναμία στη μετάφραση και το επιλέγετε και ως εκ τούτου περισσότερο;

Δεν θα το έλεγα αυτό. Υπάρχουνε κείμενα τα οποία μου έχουνε προτείνει εκδοτικοί οίκοι. Υπάρχουνε κείμενα τα οποία έχω προτείνει εγώ, αλλά δεν περιορίζονται σε ένα συγκεκριμένο είδος.

Και, σχετικά με τα μεταφραστικά προβλήματα που προκύπτουνε στην πορεία της μετάφρασης, ποια είναι αυτά συνήθως για εσάς και πώς τα αντιμετωπίζετε;

Τα προβλήματα αυτά μπορούν να αφορούν το ίδιο το κείμενο. Πολλές φορές καταφεύγω σε βοήθεια και συμβουλές ανθρώπων που έχουν ως πρώτη γλώσσα τη γλώσσα του υπό μετάφραση κειμένου, γιατί είναι πάρα πολύ απλό: άλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας. Ο βοηθός έχει την αίσθηση της άλλης γλώσσας στον βαθμό που δεν την έχω εγώ. Οπότε η συμβουλή του μπορεί να με βγάλει από τα δύσκολα. Είναι πάρα πολύ απλό.

Σας έρχεται έτσι με μια σκέψη κάποιο κείμενο στο μυαλό το οποίο σας δυσκόλεψε ιδιαίτερα και ποια ήταν η δυσκολία του;

Όλα τα κείμενα έχουνε πάρα πολλές δυσκολίες υπό την προϋπόθεση ότι όταν τα μεταφράζεις δεν γυρνάς απλώς τις σελίδες. Λοιπόν, κάθε φορά προσπαθώ, σε οποιοδήποτε κείμενο μεταφράζω, να ψαρεύω τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία και αυτά ακριβώς τα στοιχεία να τα παρουσιάζω στους αναγνώστες. Και, φυσικά, το ενδιαφέρον σε μια μετάφραση είναι πάντα να προσπαθείς να αποδώσεις το κείμενο από την ξένη γλώσσα με όσο γίνεται περισσότερη ζωντάνια, να κρατήσεις τα στοιχεία της ειρωνείας, τα ανατρεπτικά στοιχεία της πλοκής, να δημιουργήσεις… να αναπλάσεις στη μετάφραση τις συγκρούσεις που υπάρχουν μεταξύ των ηρώων, να τις αποδώσεις όσο γίνεται πιο ζωντανά.

Εξαιρετικά. Όσον αφορά τώρα το επάγγελμα του μεταφραστή, εσείς έχετε μεγάλη εμπειρία, όπως είπαμε, είστε ικανοποιημένη από τις απολαβές; Μπορεί κάποιος να βιοποριστεί μόνο από αυτό, για να το θέσουμε αλλιώς;

Συνήθως, ξέρετε, δεν βιοποριζόμαστε μόνο απ’ αυτό το επάγγελμα.

Ναι, ακριβώς αυτό έχει δείξει η εμπειρία με τις συνεντεύξεις.

Οπότε σε συνδυασμό με κάτι άλλο, ναι, μπορείς να βιοποριστείς.

Πολλοί συνάδελφοι αναφέρουν ότι συνήθως δεν είναι ικανοποιημένοι από τις απολαβές σε σύγκριση με τον όγκο και τις δυσκολίες της δουλειάς.

Η δουλειά αυτή δεν πληρώνεται ό,τι και να πούμε. Όσο υψηλές και να είναι οι αμοιβές, δεν πληρώνεται με τίποτα. Απαιτεί μεγάλη κούραση και μεγάλη αφοσίωση. Δεν είναι κάτι που μπορείς να το κάνεις στα αρπαχτά. Θα σε τιμωρήσει και θα φανεί στη δουλειά.

Γιατί είσαι εκτεθειμένος.

Σίγουρα.

Παρ’ όλα αυτά, πέρα από τις αμοιβές, είστε ικανοποιημένη με το στάτους, με τη θέση που έχουν οι μεταφραστές ή όπως αυτό εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια;

Κοιτάξτε, οι μεταφραστές είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά το αφανές δεξί χέρι του συγγραφέα. Από τη δική τους ικανότητα και τη λεκτική τους σκευή εξαρτάται η καλή απόδοση του κειμένου. Και, μολονότι η παρουσία ενός μεταφραστή είναι πάρα πολύ σημαντική, πάρα πολλές φορές βλέπω να μην αναφέρεται πουθενά σε βιβλιοκριτικές το όνομα του μεταφραστή. Σαν να έχει προκύψει η μετάφραση από το πουθενά και απλώς προσγειώνεται στα χέρια του αναγνώστη.

Πριν είπατε ότι ο μεταφραστής είναι το δεξί χέρι του συγγραφέα.

Το αφανές.

Το αφανές, πολύ σωστά. Συνήθως έχετε κάποια επαφή με τους συγγραφείς που μεταφράζετε; Έχει τύχει να μιλήσετε με κάποιον για κάποιο μεταφραστικό πρόβλημα;

Μέχρι στιγμής δεν ήτανε τόσο έντονα τα προβλήματα, ώστε να χρειαστεί να καταφύγω στη βοήθεια των συγγραφέων. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχω συναντήσει εδώ στην Αθήνα διάφορους συγγραφείς. Ας πούμε, έχω γνωρίσει τον Πολ Όστερ [Paul Auster], έναν πολύ γοητευτικό άνθρωπο. Έχω γνωρίσει τον εξίσου γοητευτικό και ενδιαφέροντα Αντρέι Κουρκόφ [Andrej Kurkow]. Έχω συναντήσει την Τζούμπα Λαχίρι [Jhumpa Lahiri], η οποία είναι Ινδή αγγλόφωνη. Είναι πολύ ενδιαφέρουσες αυτές οι συναντήσεις με τους συγγραφείς πάντα.

Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητη η επιμέλεια των κειμένων;

Είναι απαραίτητη η επιμέλεια των κειμένων, γιατί είναι η οπτική ενός άλλου ματιού, το οποίο πολλές φορές μπορεί να συλλάβει λάθη, τα οποία έχουνε διαφύγει από τον μεταφραστή λόγω του όγκου της δουλειάς του. Ή μπορεί οι γνώσεις του επιμελητή να είναι τέτοιες που η συμβολή του να βελτιώσει τη γενικότερη εικόνα του κειμένου.

Σας έχει τύχει κάποια περίπτωση ίσως λογοκρισίας που κάποιος επιμελητής ή εκδοτικός οίκος να αλλάξει κάτι ή έχει υπάρξει κάποια διένεξη σχετικά με πραγματολογικά στοιχεία;

Περίπτωση λογοκρισίας, όχι, δεν μου έχει τύχει. Και φροντίζω πάντα να ελέγχω τα κείμενα που κυκλοφορούν, οπότε δεν υπάρχουν ιδιαίτερα προβλήματα. Και είμαι πάντα σε συνεννόηση με τους επιμελητές, ώστε αν υπάρξει κάτι εκ μέρους τους το οποίο απορρίπτω, απλώς να μην εξακολουθεί να υπάρχει.

Πριν θίξατε και το θέμα της κριτικής, ότι συνήθως όταν υπάρχει ένα μεταφρασμένο βιβλίο η κριτική αφορά το βιβλίο σαν να μην έχει υπάρξει ποτέ ο μεταφραστής.

Αυτό δεν ισχύει για όλους τους κριτικούς.

Αυτό ήθελα να σας ρωτήσω, αν έχετε δεχτεί εσείς κριτική, ποια είναι η εμπειρία σας στον χώρο αυτό, αν σας έχει επηρεάσει μια κριτική.

Οι κριτικές που έχω δεχτεί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ ευνοϊκές.

Και όσον αφορά τα βραβεία; Τα βραβεία της λογοτεχνικής μετάφρασης;

Έχω βραβευθεί για το Ημερολόγιο του χειμώνα του Πολ Όστερ, και ήμουν και υποψήφια για βράβευση το 2012 για το βιβλίο της Ναντιέζντα Μαντελστάμ [Nadezhda Mandelstam], μια μετάφραση από τα ρωσικά, το Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας και επίσης ήμουν υποψήφια για το Athens Prize for Literature του 2015 με δύο τίτλους, τον Τελευταίο έρωτα ενός [σ.σ. ουκρανού] προέδρου από τα ρωσικά και το Εκεί όπου ανθίζουν οι υάκινθοι απ’ τα αγγλικά.

Και αυτές οι βραβεύσεις και οι υποψηφιότητες έχουν επηρεάσει, θεωρείτε, την πορεία σας μετέπειτα; Έχουν επηρεάσει την αναγνωρισιμότητά σας; Ποια αξία είχαν για εσάς αυτά τα βραβεία;

Πάντοτε και οι βραβεύσεις και οι υποψηφιότητες επηρεάζουν θετικά την αναγνωρισιμότητα ενός μεταφραστή.

Και, πριν σας αφήσουμε, δύο τελευταίες ερωτήσεις. Σχετικά με το μέλλον της μετάφρασης στην Ελλάδα, θα λέγατε πως είστε αισιόδοξη;

Θέλω να είμαι αισιόδοξη. Θέλω να είμαι αισιόδοξη και εκείνο που βλέπω είναι ότι το επίπεδο των εκδόσεων βελτιώνεται. Μολονότι είμαστε μια μικρή χώρα και βρισκόμαστε σε συνθήκες πολύ μεγάλης κρίσης. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι το επίπεδο των εκδόσεων βελτιώνεται, οι δουλειές που παρουσιάζονται συνεχώς βελτιώνονται και ο Έλληνας αναγνώστης έχει πολλές δυνατότητες να ανακαλύψει έναν άλλο κόσμο, βλέποντάς τον μέσα απ’ τα μάτια των συγγραφέων.

Κλείνοντας, έχετε να δώσετε ίσως κάποια συμβουλή στους φοιτητές και τις φοιτήτριες οι οποίες και οι οποίοι επιθυμούν στο μέλλον να ασχοληθούν πιο επαγγελματικά με τη μετάφραση;

Θα τους έλεγα να ψάχνουνε πάντα αυτό το κείμενο που έχουν απέναντί τους, να ψάχνουν να ανακαλύψουν το μεδούλι του, την ουσία του. Αυτή ακριβώς είναι η γοητεία της μετάφρασης, αυτό που σου προσφέρει ψάχνοντας, και να μην περιμένουν ότι θα πλουτίσουν από αυτή τη δουλειά. Αυτό σίγουρα όχι.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Να είστε καλά και καλή συνέχεια.

Επίσης.