Δήμητρα Δότση

Γεια σας. Χαιρόμαστε αρχικά πολύ που είστε μαζί μας σήμερα.

Κι εγώ. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση.

Για να αρχίσουμε, θα θέλαμε να μας πείτε μερικά πράγματα για εσάς, δηλαδή ποια είναι η γενικότερη σχέση σας με τη μετάφραση και πιο συγκεκριμένα από ποια ή ποιες γλώσσες μεταφράζετε και ποια είναι η προσωπική σας σχέση με αυτές;

Λοιπόν, μεταφράζω αποκλειστικά από τα ιταλικά. Η σχέση μου με τη μετάφραση ξεκίνησε μάλλον σε μεγάλη ηλικία, δηλαδή στα 30. Ουσιαστικά η πρώτη μου επαφή ήταν στα 18-19, όταν πέρασα στο πανεπιστήμιο, στην Ιταλική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο, όπου είχα την πρώτη μου επαφή ουσιαστικά με τη λογοτεχνική μετάφραση αλλά εν είδει μαθήματος, δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό ότι θα γινόμουν μεταφράστρια. Είχα ασχοληθεί με τη διδασκαλία, κάποια στιγμή ήθελα να συνεχίσω να κάνω διδακτορικό και θεώρησα ότι το εφαλτήριο για το διδακτορικό θα ήταν ένα μεταπτυχιακό. Κι έτσι έδωσα εξετάσεις για να κάνω το τμήμα της Μετάφρασης-Μεταφρασεολογίας στην Αθήνα, κι εκεί ερωτεύτηκα τη μετάφραση. Εκεί άλλαξαν τα πάντα και αποφάσισα ότι αυτό είναι το επάγγελμα που θέλω να ακολουθήσω. Ουσιαστικά στα 30, μέχρι τότε ούτε καν που μου είχε περάσει από το μυαλό.

Όταν μεταφράζετε ένα λογοτεχνικό έργο πώς νιώθετε; Τι απολαμβάνετε στη διαδικασία αυτή της μετάφρασης;

Καταρχάς, επειδή δουλεύω και ως αναγνώστρια, το λογοτεχνικό έργο έρχεται στα χέρια μου δεύτερη φορά. Την πρώτη το έχω δει ως αναγνώστρια, γιατί πρέπει να το αξιολογήσω για τους εκδότες μου. Οπότε, διαβάζοντάς το ως αναγνώστρια, κοιτάζω και το μεταφραστικό κομμάτι πάντα. Άρα όταν έρχεται στα χέρια μου τη δεύτερη φορά ουσιαστικά είμαι έτοιμη να το ξεκινήσω αμέσως. Άρα έχω περάσει από τη χαρά της ανάγνωσης, ας πούμε, και μετά προσπαθώ –κάτι που γίνεται βέβαια αμέσως σχεδόν– να ταυτιστώ με ήρωες, με τον χώρο, με το περιβάλλον και ουσιαστικά, όσο διαρκεί η μετάφραση, νιώθω ότι είμαι και λίγο σαν ηθοποιός, μπαίνω στο πετσί κάθε ρόλου. Σαν να υποδύομαι έναν ρόλο σε ένα θεατρικό έργο, ας πούμε, κάπως έτσι νιώθω εκείνη τη στιγμή.

Ήταν όνειρο ζωής σας να ασχοληθείτε με τη μετάφραση;

Σε καμία περίπτωση!

Όχι, ε;

Όχι, όχι. Το ανακάλυψα, όπως σας είπα, πολύ αργά, στα 30 μου. Όνειρο ζωής δεν ήταν. Είχα άλλα όνειρα ζωής, τα οποία όμως τα εγκατέλειψα χάριν της μετάφρασης, ακριβώς επειδή ήταν έρωτας.

Δεν σας είχε περάσει καθόλου δηλαδή απ’ το μυαλό, πριν ξεκινήσετε ότι μπορεί να υπάρξει κι αυτή η περίπτωση, να ασχοληθείτε με τη μετάφραση;

Όχι. Το μόνο που είχα ας πούμε, αυτό ήταν κάτι καθαρά δικό μου, από κάποια ηλικία κι έπειτα, γύρω στα 15-16, όποιο βιβλίο διάβαζα, ήθελα να ξέρω ποιος είναι ο μεταφραστής, για κάποιον άγνωστο λόγο, αλλά χωρίς να έχω στο πίσω μέρος του μυαλού μου ότι μπορεί κάποτε να το κάνω αυτό. Όχι, όχι, ποτέ.

Εκτός από τη μετάφραση, έχετε σκεφτεί να ασχοληθείτε κι εσείς με τη συγγραφή;

Όχι. Σε καμία περίπτωση. Νομίζω ότι δεν έχω τη φαντασία να το κάνω αυτό. Μ’ αρέσει να πατάω στα λόγια των συγγραφέων που ξέρουν να το κάνουνε καλά. Όχι, εγώ δεν θα το έκανα αυτό ποτέ.

Έχουμε δει ότι έχετε μεταφράσει σπουδαίους συγγραφείς. Εσείς έχετε στο μυαλό σας κάποιον μεταφραστή που θαυμάζετε;

Ένας λόγος που ασχολήθηκα με τη μετάφραση ήταν ακριβώς αυτός που με ρωτάτε. Κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου είχα γνωρίσει τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, τον οποίο ανέκαθεν τον εκτιμούσα, και μάλιστα ήταν και λίγο καρμικό αυτό, παρόλο που δεν πιστεύω σ’ αυτά τα πράγματα. Το πρώτο βιβλίο ιταλικής λογοτεχνίας που είχα διαβάσει, ήταν Οι δύσκολοι έρωτες του Ίταλο Καλβίνο [Italo Calvino] στα 16 μου, και από εκείνη τη στιγμή είχα αρχίσει να ψάχνω τους μεταφραστές. Oπότε είδα ότι το είχε μεταφράσει εκείνος. Όταν λοιπόν αργότερα ξεκίνησα το μεταπτυχιακό, στην πρώτη μέρα του μαθήματος, μας είπε ότι το πρώτο βιβλίο που μετέφρασε ήτανε αυτό. Ήταν κάπως καθοριστικό για εμένα και χάρη σ’ εκείνον ουσιαστικά μου άνοιξε ο δρόμος της μετάφρασης. Οπότε, ναι, τον θαύμαζα πάντα.

Ποιες πιστεύετε για εσάς ότι είναι οι δυσκολίες της μετάφρασης;

Κάθε έργο έχει τη δική του δυσκολία, είτε θεωρείται εύκολο από κάποιους είτε όχι. Επειδή ασχολούμαι και πολύ με τη μετάφραση παιδικών και εφηβικών βιβλίων, μου λένε όλοι «Α, εύκολο είναι, το ξεπετάς». Νομίζω ότι κάθε έργο έχει τη δική του δυσκολία. Τώρα, αυτό που εμένα με δυσκολεύει περισσότερο, κι εκεί εστιάζω, είναι το να αποδώσεις το συναίσθημα που κρύβει κάθε μία λέξη. Δεν μπορώ να πω ότι είναι κάποιο γραμματικό φαινόμενο, ας πούμε, που με δυσκολεύει, είναι καθαρά το συναίσθημα που αποκομίζω εγώ ως αναγνώστρια, το οποίο πρέπει να το μεταδώσω ώστε να έχει ακριβώς την ίδια αίσθηση και ο αναγνώστης, αυτή την αίσθηση που είχα κι εγώ.

Με ποιο κριτήριο επιλέγετε τα λογοτεχνικά έργα που πρέπει να μεταφράσετε; Έχετε την πολυτέλεια να επιλέξετε εσείς;

Ναι. Επειδή ακριβώς εργάζομαι και ως αναγνώστρια, ουσιαστικά προσαρμόζομαι ανάλογα με το τι ζητάει ο κάθε εκδότης. Ξέρω, δηλαδή, κάθε έργο που διαβάζω σε ποιον ταιριάζει. Κι επιπλέον έχω και την πολυτέλεια να προτείνω. Οπότε ουσιαστικά προσαρμόζομαι ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε εκδότη.

Η στάση σας απέναντι στη κριτική της μετάφρασής σας ποια είναι;

Στην αρχή όταν ξεκίνησα ήτανε κάτι που με τρομοκρατούσε και σε καθημερινή βάση γκουγκλάριζα να δω ποιος έχει γράψει για το βιβλίο, τι, αν έχουνε κάνει κάποιο σχόλιο για εμένα. Τώρα πλέον, τις διαβάζω, αλλά δεν έχω αυτό το άγχος, γιατί νιώθω πιο ασφαλής εγώ μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας, αλλά τις διαβάζω πάντα δεν αφήνω καμία, ποτέ.

Υποθέτω πως προκειμένου να αποφευχθεί μια αρνητική κριτική, θεωρείτε απαραίτητη και την επιμέλεια.

Ναι.

Ποια είναι η σχέση σας με τους επιμελητές; Υπάρχει ένας συγκεκριμένος προσωπικός επιμελητής ή σας αποδίδεται από τον εκδοτικό οίκο;

Λοιπόν, προσωπικός επιμελητής θα ήθελα πάρα πολύ να υπήρχε. Δεν υπάρχει, γιατί δεν συνεργάζομαι με έναν εκδότη. Από τη στιγμή που ένας μεταφραστής συνεργάζεται με μια πληθώρα εκδοτών, αναγκαστικά θα πρέπει να συνεργαστεί με τους αντίστοιχους επιμελητές. Κάποιες φορές είμαστε τυχεροί και κάποιοι επιμελητές συνεργάζονται με πολλούς εκδότες. Θεωρώ ότι οι σχέσεις μου με τους επιμελητές είναι οι καλύτερες που θα μπορούσαν να υπάρχουν, γιατί μαθαίνω από εκείνους και εξελίσσομαι κι εγώ. Και το ζητάω πάντα, δηλαδή δεν υπάρχει περίπτωση να παραδώσω μια μετάφραση και να μη ζητήσω τη συνεργασία με τον επιμελητή. Δυστυχώς, δεν συνεργάζονται όλοι οι επιμελητές. Δηλαδή υπάρχουν δύο κατηγορίες επιμελητών, εκείνοι οι οποίοι παίρνουνε το μετάφρασμα και κάνουν αυτό που θέλουν εκείνοι, κατά τη γνώμη τους, χωρίς να ρωτήσουνε τον μεταφραστή, και υπάρχει και η άλλη κατηγορία, η οποία συνεργάζεται άμεσα με τον μεταφραστή. Νομίζω ότι είμαι από τις τυχερές μεταφράστριες και οι περισσότεροί μου επιμελητές συνεργάζονται μαζί μου. Δηλαδή και σ’ αυτή την κατηγορία οι περισσότεροι ακόμα κι ένα κόμμα να αλλάξουν, θα σε ρωτήσουν.

Έχετε συναντήσει ποτέ κάποιο συγκεκριμένο πολιτιστικό στοιχείο το οποίο να σας έχει δυσκολέψει έτσι ώστε να απευθυνθείτε στον επιμελητή σας;

Στον επιμελητή απευθύνομαι πάντα αφού το ολοκληρώσω, δεν αφήνω ποτέ κάποιο κενό, το μετάφρασμα είναι έτοιμο. Εάν έχω κάποια απορία και θέλω απλώς μια επιβεβαίωση θα του στείλω ένα mail, ένα μήνυμα, και θα του πω ότι αυτό θα ήθελα να το δούμε μαζί. Αυτό, τίποτε άλλο. Δηλαδή αναγκαστικά θα πρέπει να επικοινωνήσει μαζί μου για να μου πει κι ένα «ναι» ή ένα «όχι».

Είστε αισιόδοξη για το μέλλον της μετάφρασης στην Ελλάδα;

Ναι. Είμαι πολύ αισιόδοξη και θεωρώ ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Ο μεταφραστής έχει βγει πια από αυτή την αφάνεια, ουσιαστικά συμβαδίζει με τον συγγραφέα. Πιστεύω ότι έχει παίξει ρόλο πάρα πολύ σ’ αυτό η ποιότητα των μεταφράσεων και θεωρώ ότι από τη στιγμή που ξεκίνησαν οι πανεπιστημιακές σχολές, και κυρίως σε μεταπτυχιακό επίπεδο, το επίπεδο το δικό μας έχει ανέβει κατακόρυφα. Οπότε αυτό μας δίνει και μια άνεση να προχωρήσουμε καλύτερα. Και θεωρώ ότι και οι κριτικές είναι θετικές απέναντί μας ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, γιατί έχει ανέβει το επίπεδό μας.

Συγκεκριμένα εσείς είστε ικανοποιημένη με τις απολαβές σας από τη μετάφραση;

Με τις απολαβές μου είμαι, μ’ αυτό που πληρώνω στο κράτος δεν είμαι! Ναι, με τις απολαβές μου είμαι, θεωρώ ότι – εντάξει, εννοείται ότι δεν παίρνουμε τα χρήματα που παίρναμε…

Ζείτε από αυτό;

Ναι, αποκλειστικά. Αποκλειστικά απ’ αυτό ζω. Αλλά δουλεύω 9 το πρωί με 2 το πρωί, με κάποια διαλείμματα στο ενδιάμεσο.

Είναι δύσκολο.

Κι έχω βρει ένα «κόλπο», ας το πούμε έτσι σε εισαγωγικά, ότι τελειώνοντας κάθε λογοτεχνικό έργο, κάνω πάντα ένα διάλειμμα με ένα εφηβικό ή ένα παιδικό βιβλίο, το οποίο, έτσι θέλω κι εγώ να εκτονωθώ και να αδειάσει λίγο το μυαλό μου, και συνεχίζω. Αλλά ζω αποκλειστικά απ’ αυτό.

Τέλος, υπάρχει κάποια συμβουλή που θα δίνατε σε έναν νέο ο οποίος θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση;

Θα του έλεγα να σπουδάσει οπωσδήποτε. Να κάνει οπωσδήποτε είτε αυτό, αν έχει την άνεση κι έχει ένα πτυχίο, να συνεχίσει σε μεταπτυχιακό επίπεδο ή να πάει σε κάποια σχολή, διότι αυτά τα δύο-τρία χρόνια, όσο διαρκεί – εμένα το μεταπτυχιακό μου ήτανε δύο χρόνια και ένα εξάμηνο, ας πούμε, η διπλωματική. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να συνεχίσει κατά τη γνώμη μου. Διότι σ’ αυτά τα δύο-δυόμιση χρόνια θα μάθει όσα θα μάθαινε στη μετάφραση σε πέντε, έξι, εφτά χρόνια μόνος του και χωρίς βοήθεια. Γιατί έρχεσαι αντιμέτωπος με διαφορετικά κειμενικά είδη και μ’ αυτό αποκτάς εμπειρία. Θεωρώ ότι ένας φοιτητής ο οποίος θέλει να γίνει μεταφραστής και έχει τελειώσει αυτά τα τμήματα είναι έτοιμος να μπει στην αγορά.

Σας ευχαριστούμε πολύ.

Κι εγώ σας ευχαριστώ.