Σωτήρης Σουλιώτης

Καλησπέρα, χαιρόμαστε πολύ που σας έχουμε κοντά μας και θα θέλαμε αρχικά να σας ρωτήσουμε, τι είδους κείμενα μεταφράζετε.

Γεια σας. Ευχαριστώ πάρα πολύ που με δεχτήκατε. Κι εγώ χαίρομαι πολύ που είμαι μαζί σας. Μεταφράζω και πεζογραφία και ποίηση, κατά κύριο λόγο, από τις περισσότερες σκανδιναβικές γλώσσες, όπως δανικά, νορβηγικά, σουηδικά, από τα λιθουανικά, και καμιά φορά κι από τα γερμανικά στα ελληνικά, και επίσης απ’ τα ελληνικά στα δανικά.

Ήταν όνειρο ζωής να ασχοληθείτε με τη μετάφραση;

Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Αν και, όταν ήμουν, θα έλεγα, πολύ μικρός, γύρω στα 12 και 14 δεν είχα ακριβώς αυτό το όνειρο αποκρυσταλλωμένο. Απλά με γοήτευαν οι ξένες γλώσσες που τις έβλεπα μαζεμένες σε διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως Black & Decker, χύτρες ταχύτητος, που είχαν όλες τις οδηγίες σε διάφορες γλώσσες, και όλες αυτές οι άγνωστες γλώσσες με γοήτευαν.

Πολύ ενδιαφέρον. Τι εικόνα είχατε για τη μετάφραση προτού ασχοληθείτε επαγγελματικά με αυτήν και αργότερα τι άλλαξε;

Καμία δεν είχα. Πριν, ας πούμε, αρχίσω να σκέφτομαι για τη μετάφραση δεν είχα καμιά ιδέα, δεν σκεφτόμουν καν ότι παίζει κάποιο ρόλο η μετάφραση. Όταν ήμουν μικρό παιδάκι, πίστευα ότι οι κανονικοί άνθρωποι μιλάνε μόνο ελληνικά, και όλοι οι άλλοι που δεν ξέρουν ελληνικά, κάτι δεν πάει καλά μαζί τους. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί υπάρχουν άλλες γλώσσες, ενώ ο κόσμος μπορεί να μιλήσει μια χαρά την κανονική γλώσσα.

Πώς νιώθετε όταν μεταφράζετε ένα έργο;

Όταν μεταφράζω ένα έργο. Εξαρτάται κι από το έργο και αν έχω ασχοληθεί με τον ίδιο συγγραφέα πριν ή είναι πρώτη φορά. Όταν μεταφράζω ένα έργο στην αρχή για να εγκλιματιστώ περνάει ένα στάδιο προσαρμογής. Μετά, όμως, ανάλογα με το πόσο ενδιαφέρον είναι το έργο, άλλοτε στη μέση του έργου άλλοτε πριν τη μέση, άλλοτε ακόμα και προς στο τέλος, το έργο αυτό με συναρπάζει, όσο καλής ή κακής ποιότητας και να είναι, και μπαίνω μέσα στην ατμόσφαιρα των ηρώων του έργου σαν να συμμετέχω εκεί.

Υπάρχει κάποιος μεταφραστής που θαυμάζετε ή έχετε ως πρότυπο;

Δεν μπορώ να πω ότι έχω κάποιον συγκεκριμένο ως πρότυπο. Βέβαια έχω ακούσει κατά καιρούς για αμοιβές των συναδέλφων μου που μένουν στο εξωτερικό, που παίρνουν τα διπλάσια από ό,τι εγώ στην Ελλάδα για παρόμοιας έκτασης βιβλία, οπότε θα μου άρεσε, ας πούμε, να βρισκόμουν σε αυτές τις μισθολογικές κλίμακες. Αλλά θαυμάζω, μπορώ να πω, όλους τους συναδέλφους μου, οι οποίοι κάποια στιγμή βρίσκουν και κάτι το οποίο δεν ξέρω εγώ. Αλλά όχι έναν συγκεκριμένο.

Εκτός από μεταφραστής, είστε ο ίδιος και συγγραφέας;

Εγώ; Δεν θα το έλεγα. Δεν έχω εκδώσει τίποτα ποτέ. Απλά με την ένωση συγγραφέων της Δανίας, της οποίας είμαι μέλος –γιατί για να είσαι μέλος της ένωσης μεταφραστών, ο όρος είναι να είσαι πρώτα μέλος της ένωσης συγγραφέων– ε, λοιπόν, κάποια στιγμή κάναμε ένα happening σ’ ένα πάρκο της Κοπεγχάγης που ο καθένας διάβαζε ποιήματά του στους άλλους. Ε, μπορούσες να φέρεις και κοινό. Εγώ έφερα δύο άτομα.

Και, με αφορμή αυτό, είπατε πριν για τους άλλους μεταφραστές στο εξωτερικό. Εσείς είστε ευχαριστημένος από τις απολαβές των μεταφράσεών σας;

Λίγο-πολύ, ναι. Λίγο-πολύ, ναι.

Και ποια είναι η σχέση σας με τους συγγραφείς τους οποίους μεταφράζετε;

Άριστη. Δηλαδή το 95% των συγγραφέων κατά κανόνα είναι πολύ πρόθυμο να συνεργαστεί. Μόλις τελειώνω μια μετάφραση και έχω κάποιες απορίες –αφού απαντήσω στις ερωτήσεις που έχω μόνος μου, όσες έχουν να κάνουν με τη γλώσσα και τα λοιπά– υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις για τις οποίες πρέπει να μιλήσεις με τον συγγραφέα. Λοιπόν, οι συγγραφείς είναι πάρα πολύ πρόθυμοι να συζητήσουν, να σου στείλουν τις απαντήσεις τους, οι ερωτήσεις μου δεν είναι βέβαια και πάρα πολύ μεγάλες, πιάνουν το πολύ τρεις κόλλες Α4. Εκτός ίσως από κάποιους συγκεκριμένους συγγραφείς Σκανδιναβούς, οι οποίοι –και λόγω του ότι είναι πολυάσχολοι και δημοφιλέστατοι, αλλά και λόγω του ότι γενικά η πολιτική τους είναι να μη μιλάνε με τους hangarounds της λογοτεχνίας, όπως δημοσιογράφοι, μεταφραστές, τηλεπερσόνες, και τέτοια– είναι πιο δύσκολα να μιλήσω μαζί τους και μιλάω μέσω επιμελητών.

Μάλιστα. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να βελτιωθεί η ποιότητα της μετάφρασης; Δηλαδή με την πάροδο του χρόνου η εμπειρία είναι αυτό που βοηθάει σίγουρα.

Ναι, η εμπειρία σίγουρα βοηθάει. Βέβαια, η επαφή με τη γλώσσα από την οποία μεταφράζεις σε επαφή με τη δική σου γλώσσα, αυτό το τελευταίο ειδικά είναι πολύ σημαντικό, γιατί εάν είσαι σε ξένη χώρα και μεταφράζεις στη δική σου γλώσσα, η γλώσσα σου στη χώρα σου αλλάζει χωρίς εσένα. Οπότε πρέπει σε τακτά χρονικά διαστήματα να επισκέπτεσαι τη χώρα σου. Αυτό είναι και το πνεύμα κάποιων υποτροφιών που δίνουν οι Δανοί σε ξένους μεταφραστές που μένουν στη Δανία, να έρχονται, ας πούμε, στη γενέθλια γη και να θυμούνται τη γλώσσα τους.

Και ποιες πιστεύετε ότι είναι οι δυσκολίες της μετάφρασης;

Είναι όταν, ας πούμε, πρόκειται για δύο γλώσσες οι οποίες έχουν και γλωσσικά, αλλά και πολιτιστικά, είναι δύο τελείως διαφορετικά συστήματα, εκεί είναι και οι δυσκολίες. Δηλαδή, για παράδειγμα, αν μιλάμε για τα ελληνικά με τα δανέζικα, τα ελληνικά είναι μια γλώσσα θεωρητική, αναλυτική με πολύ ωραίες φιλοσοφικές έννοιες, αλλά πολύ λίγες λέξεις σχετικά με σύγχρονα πράγματα και αντικείμενα του δυτικού πολιτισμού. Όλοι λέμε βάλ’ το στο τέτοιο, και στο εκείνο και στο άλλο, ενώ ο μέσος Δανός έχει λέξεις τις οποίες χρησιμοποιεί γι’ αυτά τα αντικείμενα. Εμείς τις έχουμε μεν, αλλά μόνο σε ένα πολύ ακαδημαϊκό επίπεδο.

Είχατε πει ότι μεταφράζετε από σκανδιναβικές γλώσσες.

Ναι, όχι μόνο.

Ναι, ποια είναι η σχέση σας με τις γλώσσες από τις οποίες μεταφράζετε;

Η σχέση μου, αν μου αρέσουν ή…;

Όχι. Πώς και αρχίσατε να μεταφράζετε απ’ αυτές τις γλώσσες, ήταν μητρική γλώσσα, ήσασταν δίγλωσσος ή απλά τις μάθατε;

Όχι, τις έμαθα, επειδή πάντα ήθελα να μάθω μια σκανδιναβική γλώσσα, και κυρίως σουηδικά, γιατί όταν ήμουν πιο νέος θαύμαζα τους ABBA και τον Ούλοφ Παλμέ [Olof Palme] –τον τελευταίο ειδικά τον θαυμάζω ακόμα– και ήθελα να μάθω τη γλώσσα της χώρας που δημιούργησε το κράτος προνοίας, και είχε πρωθυπουργό κάποιον ο οποίος ενσάρκωνε αυτό το κοινωνικό το μοντέλο. Βέβαια, δεν βρέθηκα στη Σουηδία αλλά κάπου παραπλήσια. Έκατσε μια θέση στο πανεπιστήμιο για τη Δανία, με ένα Erasmus, και πήγα. Και το ένα πράγμα έφερε το άλλο, έμαθα τα δανέζικα, μετά είχα μάθει και λίγα σουηδικά. Τα νορβηγικά με τα δανέζικα είναι ίδια στη γραφή, έχουν απλά κάποιες διαφορετικές λέξεις. Οπότε έτσι προέκυψαν όλα.

Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητη η επιμέλεια;

Ναι. Είναι.

Χρειάζεται πολύ.

Ναι, γιατί, όσο και αν, ας πούμε, είσαι καλός μεταφραστής, πρέπει να διαβάσει το κείμενό σου ένας επιμελητής, ο οποίος κατά προτίμηση να μην ξέρει τη γλώσσα από την οποία μεταφράζεις, να είναι, στην περίπτωσή μας, ένας Έλληνας απ’ την Ελλάδα που δεν ξέρει ούτε δανέζικα ούτε νορβηγικά ούτε σουηδικά ούτε τίποτα απ’ όλα αυτά, για να μην επηρεάζεται από μια δεύτερη εντύπωση. Να διαβάζει με τα μάτια του Έλληνα αναγνώστη που θα διαβάσει το βιβλίο εδώ.

Τέλος, είστε αισιόδοξος για το μέλλον της μετάφρασης γενικότερα στην Ελλάδα;

Ναι. Γιατί, και σε κάθε χώρα αλλά και στην Ελλάδα, όλοι θέλουμε να μάθουμε κάτι απ’ τους άλλους και ο μόνος τρόπος να το μάθουμε είναι η μετάφραση. Δεν υπάρχει άλλος. Όσο και το Google Translator να τελειοποιηθεί, δυστυχώς όσες φορές το χρησιμοποίησα έφαγα τα μούτρα μου.

Ωραία. Σας ευχαριστούμε πολύ.

Κι εγώ. Κι εγώ σας ευχαριστώ.