Σταυρούλα Τσιάρα

Κυρία Τσιάρα, αρχικά θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε που βρίσκεστε εδώ μαζί μας και για τον χρόνο σας.

Να είστε καλά.

Και ας μιλήσουμε για τη μετάφραση. Ήταν όνειρο ζωής σας να ασχοληθείτε με τη μετάφραση;

Όχι. Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ.

Ωστόσο υπήρξε κάποια συγκυρία, κάτι άλλο που να σας άλλαξε… Πώς προέκυψε μάλλον η ενασχόληση;

Όσο αυθόρμητα προκύπτουν όλα τα ωραία. Δεν το είχα σκεφτεί, ούτε ήταν καθαρά συνειδητή επιλογή και τα λοιπά. Ήμουνα στη Γερμανική Φιλολογία, είχα κάνει μαθήματα μετάφρασης. Μετά παρακολούθησα ένα πρόγραμμα δύο ετών στο Goethe Institut για μεταφραστές. Τότε καθηγήτρια ήταν η κυρία Βηδενμάιερ εκεί. Πριν μπει στο πανεπιστήμιο. Σίγουρα έπαιξε ρόλο. Στην αρχή σκέφτηκα ότι θα το κάνω για να κρατήσω επαφή με τα γερμανικά, και καθώς δούλευα και σε άλλες δουλειές και τα λοιπά, και σκέφτηκα να το κάνω ως συντήρηση για τα γερμανικά. Απλά στην πορεία είδα ότι μου αρέσει πάρα πολύ, μου πάει, και ξεκίνησα με το να κάνω δοκιμαστικά. Κάπως έτσι ξεκινάς σ’ αυτή τη δουλειά, δεν έχεις κύκλο, δεν έχεις πελάτες με το καλημέρα σας. Ξεκινάς με δοκιμαστικά, αποκτάς τους πρώτους πελάτες, η μία δουλειά φέρνει την άλλη, και μετά σιγά-σιγά μπαίνεις σε διάφορους τομείς και μεγαλώνοντας μπορείς να κάνεις και τις επιλογές σου, μπορείς να πεις τα πρώτα όχι, μπορείς να πεις πολλά ναι εκεί που σου αρέσει πιο πολύ, κάπως έτσι.

Και με τι είδους μεταφράσεις ασχολείστε;

Με διάφορα πράγματα. Σίγουρα πολύ μεγάλο κομμάτι είναι ο υποτιτλισμός, κοντά μια δεκαετία τώρα, που κι αυτό ήρθε πολύ τυχαία. Υπήρξα πάντα σινεφίλ και κάποια στιγμή έκανα ένα δοκιμαστικό για μια εταιρεία υποτιτλισμού. Κι έτσι ξεκίνησαν όλα. Και έτσι εδώ και δέκα χρόνια σχεδόν δουλεύω για φεστιβάλ διεθνή. Αυτό είναι το μεγάλο κομμάτι. Για έξι, εφτά χρόνια δούλεψα σε εκδόσεις, όπου δεν μεταφράζεις μόνο λογοτεχνία, όπως μπορεί να νομίζετε, μεταφράζεις και συνταγές, και εγκυκλοπαίδειες, και παιδικά βιβλία, και λογοτεχνικά, και ιστορικά, οπότε εκεί πάλι είχα μια μεγάλη γκάμα βιβλίων και διαφορετικών ειδών κειμένων. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ο βασικός μισθός έρχεται από τεχνικά κείμενα, με εταιρείες ή μεμονωμένους πελάτες. Η καθημερινότητα, δηλαδή, είναι κυρίως με τέτοια κείμενα.

Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι έχετε ασχοληθεί και με τη μετάφραση του θεάτρου.

Ναι.

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι ιδιαίτερες ανάγκες της μετάφρασης θεατρικών έργων;

Καταρχήν, ο υπερτιτλισμός στο θέατρο είναι συναρπαστικός για μένα. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές δουλειές. Γιατί είναι κάτι που κοστίζει πολύ κι επίσης δεν έχουμε πάρα πολλές παραστάσεις σε άλλες γλώσσες. Υπάρχει στο Φεστιβάλ της Επιδαύρου και σε κάποιες… κυρίως στην Αθήνα έχω βρει δρόμους και επαφές με θεατρικούς κύκλους, όπου ανεβαίνουν πιο πολύ πράγματα σε άλλες γλώσσες. Οι ιδιαιτερότητες της μετάφρασης: με κάθε είδος κειμένου που ασχολείσαι έχει και άλλες δυσκολίες, και μεταφραστικές, και τεχνικές, και χρονικές, και χωρικές. Δεν ξέρω αν θέλετε να μιλήσουμε συγκεκριμένα για το θέατρο. Σίγουρα το θέατρο είναι μια πολύ ειδική περίπτωση, γιατί είναι ακόμη πιο δύσκολο απ’ τον υπότιτλο. Σκεφτείτε ότι ήδη έχουμε πάρα πολλούς περιορισμούς στον υποτιτλισμό σε μια ταινία, γιατί πρέπει να χωρέσει στην οθόνη, στην κάτω μεριά, έχεις μόνο μία ή δύο σειρές, πρέπει να τα πεις με λίγα λόγια για να προλαβαίνει ο θεατής να δει το πλάνο, αλλιώς χάνει την ταινία και διαβάζει τα δικά σου κείμενα. Σκεφτείτε ότι στο θέατρο είναι διπλή η δυσκολία. Γιατί δεν είναι καν κάπου προσαρμοσμένο σε μια οθόνη. Ο θεατής πρέπει να κοιτάει πάνω, και κάτω να βλέπει αυτούς που παίζουν, και πάνω, και κάτω, που σημαίνει ότι πρέπει να συμπτύξεις τόσο πολύ το νόημα, να θυσιάσεις πολλά πράγματα, και είναι μια τεχνική που μπορεί να σου πάρει πολύ παραπάνω απ’ ό,τι αν είχες τον χώρο να μεταφράσεις κανονικά όπως αν μετέφραζες ένα θεατρικό για να εκδοθεί, σε μορφή βιβλίου, δηλαδή.

Ποιο θα μπορούσατε να πείτε ότι είναι το αγαπημένο σας έργο. Είτε λογοτεχνικό είτε θεατρικό που έχετε μεταφράσει;

Αχ, όχι, δεν πρέπει να διαλέξω ένα!

Μπορείτε να πείτε και δύο αν θέλετε. Τρία;

Όχι, θα ήταν πολύ κακό, γιατί κάθε εποχή έχει διαφορετικά… Δεν ξέρω άλλα πράγματα από τον Μεσαίωνα, άλλα από τον 18ο, άλλα από τον 20ό… Σίγουρα με συναρπάζουν κείμενα που είτε πραγματεύονται το υπαρξιακό είτε το κοινωνικοπολιτικό. Αλλά, αλήθεια, δεν θα ήθελα να διαλέξω ένα, θα αδικήσω όλους τους άλλους. Ναι.

Όσο ενδιαφέρουσα και αν ακούγεται η μετάφραση του θεάτρου, αναφερθήκατε πολλές φορές σε δυσκολίες. Σκεφτήκατε ποτέ να τα παρατήσετε εξαιτίας κάποιας δυσκολίας;

Όχι, σκέφτηκα απλώς ότι πρέπει να παίρνω και πάρα πολλές δουλειές που μπορεί να μη μου αρέσουν στα τεχνικά, ώστε να μπορώ να κάνω και τα άλλα. Δηλαδή ο τρόπος για να τα καταφέρεις, μιλώντας σαν επαγγελματίας, σίγουρα δεν μπορείς να ζήσεις από τον υπερτιτλισμό. Η αλήθεια είναι αυτή. Δηλαδή υπάρχουνε πέντε παραστάσεις τον χρόνο; Αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να βρεις και ό,τι άλλο σου αρέσει ή τουλάχιστον δεν είναι πολύ μακριά από σένα, να το συνδυάσεις… Θέλει ευελιξία.

Και τι είναι αυτό το οποίο απολαμβάνετε, το οποίο σας διασκεδάζει περισσότερο κατά τη διαδικασία μιας μετάφρασης;

Το πιο ωραίο κομμάτι για μένα είναι το πρώτο κομμάτι, όταν ψάχνεις να βρεις τις λύσεις. Είναι το πιο δύσκολο, αλλά είναι και το πιο διασκεδαστικό, γιατί είναι όλο το δικό σου κομμάτι. Το πώς θα καταφέρεις να αποδώσεις κάτι, τι θα κάνεις με τα λογοπαίγνια, τι θα κάνεις με τις διαφορές ανάμεσα στις δύο γλώσσες όταν δεν έχει ισοδυναμίες; Είναι όλο το κομμάτι που, ας πούμε, «παίζουν» οι μεταφραστές. Σίγουρα, ας πούμε το τρίτο χέρι που είναι το γυάλισμα, σαφώς πρέπει να γίνει πριν παραδώσεις μια δουλειά, αλλά είναι λίγο πιο σπαστικό, γιατί ασχολείσαι με όλα τα στιλιστικά, τα κόμματα, τις τελείες, το στήσιμο των κειμένων, τη μορφή. Σαφώς πρέπει να γίνει, αλλά δεν είναι τόσο το δημιουργικό κομμάτι. Ενώ στο πρώτο μέρος σίγουρα και ο ίδιος μαθαίνεις πάρα πολλά πράγματα, αλλά και αυτό, το ότι βάζεις το μυαλό σου να ασχοληθεί, να σκεφτεί, να βρει λύσεις, θεωρώ ότι είναι το πιο γοητευτικό κομμάτι, νομίζω σε σημείο εθισμού για τους μεταφραστές. Είναι αυτό που μας κάνει να συνεχίζουμε να το κάνουμε.

Μας είπατε πριν ότι δεν είχατε σκεφτεί ποτέ να γίνετε μεταφράστρια κι ότι ήτανε δοκιμαστικό όλο, οι μεταφράσεις. Η εικόνα που διαμορφώσατε για τη μετάφραση άλλαξε από τη στιγμή που ασχοληθήκατε επαγγελματικά με αυτήν;

Ναι, σαφώς. Γιατί –σίγουρα το βλέπετε κι εσείς– υπάρχουν κάποια ερεθίσματα όσο είσαι μέσα στη σχολή, αλλά η αλήθεια είναι ότι τα πιο πολλά ερεθίσματα έχουν να κάνουν με το τι θα κάνεις με ένα κείμενο, με μεταφραστικά θέματα, δυσκολίες, τεχνικές και τα λοιπά, αλλά σίγουρα δεν προετοιμάζεσαι αρκετά καλά για την πραγματικότητα της αγοράς. Κι αυτό ίσως είναι κάτι που λείπει, όχι μόνο από τη δική μας τη σχολή, γενικώς από τις σχολές. Μερικές φορές τα πανεπιστήμια και η πραγματική ζωή, οι δουλειές, είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι. Κι αυτοί οι δύο κόσμοι πρέπει να ‘ρθουν πιο κοντά. Για να ξέρεις και ως φοιτητής τι σε περιμένει ή και πώς να διεκδικήσεις δουλειές, πώς να αρχίσεις… Και θεωρώ ότι και ο επαγγελματικός τομέας έχει να πάρει απ’ αυτό, γιατί τα πανεπιστήμια είναι η πηγή των επόμενων επαγγελματιών, οπότε κι ένας πελάτης σαφώς και θέλει έναν καλό επαγγελματία. Θα πρέπει, για μένα, να υπάρχει μια καλύτερη γέφυρα.

Τι θα συμβουλεύατε, λοιπόν, κάποιον νέο ο οποίος θα ήθελε να ασχοληθεί με τη μετάφραση; Να το κάνει;

Να το δοκιμάσει, γιατί μια δοκιμή θα σας πείσει. Νομίζω ότι μόνο στην πράξη μπορείς να δεις, πρώτον, αν σου αρέσει στ’ αλήθεια ή αν νομίζεις ότι μπορεί να σου αρέσει. Δεύτερον, η ίδια η αγορά θα σου δείξει αν μπορείς να αντέξεις μέσα σ’ αυτό. Θα δεις στην πράξη αν είσαι σχετικά καλός. Κανείς δεν ξεκινά να είναι τέλειος, ούτε είναι ποτέ τέλειος, αλλά σίγουρα αν καταφέρεις να κρατηθείς επαγγελματικά και σαφώς με βελτιώσεις μέσα στα χρόνια, αλλά θα δεις κι αν σου πάει στην πράξη, στην καθημερινότητα. Νομίζω μόνο πρακτικά, θεωρητικά δεν μπορεί να απαντηθεί.

Θα ήθελα να κάνω κι εγώ μια τελευταία, πιο γενική ερώτηση. Είστε αισιόδοξη όσον αφορά στο μέλλον της μετάφρασης στην Ελλάδα;

Ναι, γιατί να μην είμαι; Είμαστε μια πολύ μικρή χώρα που εισάγει πάρα, πάρα πολλά πράγματα από το εξωτερικό, τα οποία όλα μεταφράζονται. Και τα πράγματα, τα προϊόντα, μπορεί να είναι πολιτιστικά, μπορεί να είναι λογοτεχνικά, μπορεί επίσης να είναι όλες αυτές οι συσκευές που χρειάζονται εγχειρίδια, μπορεί να είναι το καθετί. Είμαστε μια χώρα που εισάγει. Οπότε θεωρώ ότι η μετάφραση είναι ένα κομμάτι πάρα πολύ σημαντικό στον ελληνικό χώρο.

Ωραία. Σας ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας.

Να είστε καλά.