Μενού Κλείσιμο

Κατερίνα Φράγκου

Απομαγνητοφώνηση

Καταρχάς ευχαριστούμε πάρα πολύ που δεχτήκατε να μας δώσετε τη συνέντευξη. Είναι μεγάλη μας χαρά να σας έχουμε εδώ. Είστε έτσι κι αλλιώς σπάνιο είδος οι λογοτεχνικοί ατζέντες, αν μου επιτρέψετε τον όρο, στην Ελλάδα, οπότε είναι μεγάλη μας χαρά που μας παραχωρείτε αυτή τη συνέντευξη.

Ευχαριστώ κι εγώ για την πρόσκληση, την τιμή, για το ενδιαφέρον.

Και μία πρώτη ερώτηση: πώς αποφασίζει κάποιος να γίνει λογοτεχνικός ατζέντης; Πώς το αποφασίσατε εσείς; Πώς προέκυψε;

Εγώ είμαι Ελληνίδα, έχω μεγαλώσει στην Ελλάδα, και για μεταπτυχιακό πήγα στο Παρίσι, όπου κράτησε και αρκετά χρόνια, γιατί έκανα δύο, τρία μεταπτυχιακά, οπότε έκανα κάποια χρόνια, έμεινα εκεί. Και μετά ήθελα να μείνω στη Γαλλία, αλλά ήθελα να έρχομαι συχνά στην Ελλάδα, αλλά όχι για διακοπές. Ήθελα να ασχοληθώ με το βιβλίο, οπότε έμαθα ουσιαστικά ότι υπάρχει αυτό το επάγγελμα και αποφάσισα να το κάνω. Δεν είχα άλλη γνώση του επαγγέλματος μέχρι τότε, εκτός απ’ το περίπου τι είναι.

Δηλαδή πώς ξεκινήσατε; Ποια ήταν η πρώτη σας δουλειά ή συνεργασία;

Η πρώτη μου δουλειά ήταν ότι πήγα σε έναν εκδοτικό οίκο στη Γαλλία και ρώτησα αν θέλουνε να μου προτείνουνε κάποια βιβλία για να πουληθούν στην Ελλάδα και ήταν μια ηλικιωμένη κυρία η οποία με μεγάλη χαρά μου έμαθε τα πάντα –τα πολύ βασικά μάλλον, όχι τα πάντα, αλλά που χωρίς πολύ βασικά δεν μπορείς να ξεκινήσεις– και η οποία μου έδωσε δύο βιβλία. Μετά έκανα ένα ταξίδι στην Ελλάδα με τα βιβλία –ήταν πριν 24 χρόνια, δεν υπήρχαν ούτε e-mail ούτε PDF, έτσι;– και ουσιαστικά έφερα τα βιβλία στην Ελλάδα, μίλησα για τα βιβλία που τα είχα διαβάσει, το ένα πουλήθηκε σ’ έναν Έλληνα εκδότη και μετά, όταν γύρισα στη Γαλλία, την ρώτησα «Ωραία, το πουλήσαμε. Τώρα τι;» και μου εξήγησε πώς να κάνω την προσφορά, τι να ζητήσω κλπ. κλπ. Παράλληλα, όταν είχα έρθει στην Ελλάδα, είχα μιλήσει και με Έλληνα εκδότη που είχα ρωτήσει τι βιβλία μου προτείνουν ελληνικά προς τα έξω. Και έτσι ξεκίνησα. Πολύ απλά.

Άρα, λοιπόν, ξεκινήσατε το επάγγελμα. Πώς ασχολείστε και έκτοτε με ποιο τρόπο βρίσκετε τα βιβλία που θα θέλατε να προτείνετε είτε εδώ είτε στο εξωτερικό; Με ποια κριτήρια ή με ποιο τρόπο γενικότερα; Ποια είναι η διαδικασία επιλογής των βιβλίων;

Η διαδικασία επιλογής είναι αρκετά υποκειμενικό κριτήριο, το οποίο, βέβαια, απ’ τη γνώση της αγοράς εμπλουτίζεται και με αυτό το δεδομένο επιλέγεις τα βιβλία. Επίσης, επειδή βλέπεις τους εκδότες και συζητάς τι περίπου τους αρέσει, τι θα ήθελαν να κάνουνε, κι αυτοί βλέπουν απ’ το κοινό τους τι τραβάει, τι θα πάει μπροστά, τι θα πουληθεί λίγο καλύτερα και, επίσης, από θέματα που με αφορούν κι εμένα πιο πολύ προσωπικά. Οπότε είναι με διαφορετικά στοιχεία που κάνεις μια επιλογή. Επίσης και οι φίλοι, δηλαδή οι γνωστοί που διαβάζουνε βιβλία και αν κάποιος ακούσω κάτι, εφημερίδες επίσης –e-εφημερίδες τώρα, οι e-εφημερίδες– και ούτω καθεξής. Δηλαδή από μια συνεχή ενημέρωση, από τα πολύ βασικά, δηλαδή από τον κατάλογο των εκδοτών, μέχρι πληροφορίες που τις ακούς και τελείως τυχαία έως τις ψάχνεις.

Και ποιο κομμάτι αυτής της διαδικασίας θα λέγατε ότι είναι πιο δύσκολο; Το να βρεις το βιβλίο; Το να το προτείνεις στον εκδότη;

Το πιο δύσκολο είναι να το πουλήσεις. Αλλιώς μπορείς να το βρεις. Βρίσκεις πάρα πολλά βιβλία, υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Μπορείς να το προτείνεις επίσης πολύ εύκολα, γιατί δεν είναι ανάγκη πλέον να κάνεις ένα ραντεβού ή να πάρεις τηλέφωνο. Μπορείς να στείλεις PDF, ομαδικά κιόλας, οπότε μπορείς να προτείνεις ένα βιβλίο σε πέντε λεπτά σε όλη την Ελλάδα, στους περισσότερους Έλληνες εκδότες – που δεν υπήρχε όταν ξεκίνησα τη δουλειά μου. Και το πιο δύσκολο, όμως, είναι να πείσεις να αγοράσουν αυτό το βιβλίο, για ποιο λόγο να αγοράσουν αυτό το βιβλίο. Αυτό είναι το πιο δύσκολο.

Και εκεί τι τρόπους έχει ένας λογοτεχνικός ατζέντης, μια λογοτεχνική ατζέντισσα για να λύσει αυτό το πρόβλημα;

Επιμονή καταρχάς, υπομονή, χρόνο, να αφιερώσει χρόνο σε αυτό, και καλό είναι να έχει κανείς πρωτότυπες ιδέες, ματιές πάνω στο βιβλίο, στο κάθε βιβλίο, ώστε να μπορέσεις να το δεις από πολλές γωνίες, να παρουσιάσεις αυτές τις οπτικές γωνίες, έτσι ώστε να τραβήξεις το ενδιαφέρον να το διαβάσουνε και να το εκδώσουνε.

Αναφέρατε πριν, και φυσικά, μέσα στη δουλειά του ατζέντη ένα μεγάλο κομμάτι εμπεριέχει και μια στενή σχέση με εκδοτικούς οίκους.

Ναι.

Πώς είναι αυτή η σχέση; Πώς θα την χαρακτηρίζατε;

Πολυποίκιλη, γιατί είναι πολλοί και οι εκδότες, και διαφορετικοί άνθρωποι. Υπάρχουν εκδότες με τους οποίους έχεις πολύ στενή σχέση, υπάρχουν εκδότες με τους οποίους έχεις πολύ απόμακρη, υπάρχουν εκδότες τους οποίους δεν τους έχω δει ποτέ, μιλάμε μόνο με mail, τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν εκδότες που έχουνε προβλήματα πληρωμών, οπότε έχεις κακές σχέσεις. Γιατί καλά να τα κάνεις όλα τα άλλα, και να μην πληρώνεσαι όμως; Δεν γίνεται. Είναι πολυποίκιλη, δεν έχει ένα συγκεκριμένο. Όπως όλες οι σχέσεις οι ανθρώπινες ουσιαστικά.

Και με τους μεταφραστές έχετε κάποια επαφή; Συνεργάζεστε; Έχει τύχει;

Λοιπόν, με τους μεταφραστές ο ατζέντης έχει πάρα πολλή δουλειά, γιατί για να ενημερωθεί… Επειδή η Ελλάδα είναι μικρή αγορά πρέπει να ασχολείσαι με πάρα πολλά βιβλία, γιατί από το κάθε βιβλίο, και να πουληθεί, θα βγάλεις λίγα χρήματα σχετικά. Άρα πρέπει να έχεις εκατοντάδες βιβλία ετησίως που να πουλήσεις. Για να γίνουν αυτές οι πωλήσεις, λοιπόν, είναι μια μεγάλη επιλογή, έχει πολύ διάβασμα και έχει και πολλή προσπάθεια. Άρα δεν μπορείς να αφιερώσεις πάρα πολύ χρόνο σε πάρα πολλά άλλα πράγματα που θα έπρεπε να κάνεις κανονικά. Θα έπρεπε να ήμουνα πέντε άνθρωποι. Εγώ έχω μόνο μισή βοηθό, δηλαδή μια part-time βοηθό. Γιατί, δυστυχώς, είναι ένα επάγγελμα που δεν φέρνει αρκετό εισόδημα, στην Ελλάδα. Οπότε με τους μεταφραστές ξεκίνησα σιγά-σιγά να έχω επαφές, και κυρίως όμως για τους μεταφραστές που δουλεύουνε προς ξένες γλώσσες, ώστε να βοηθήσουνε τους Έλληνες συγγραφείς, που είναι ακόμα πιο δύσκολο να πουληθούνε, παρά οι ξένοι προς τα ελληνικά. Οι μεγάλοι εκδότες έχουνε ήδη μεταφραστές που μεταφράζουνε γι’ αυτούς, οπότε δεν χρειάζεται να τους συστήσω μεταφραστές. Οι μικροί μόνο εκδότες μπορεί να μου ζητήσουνε καινούργιους μεταφραστές ή γνωστούς μεταφραστές που να τους φέρω σ’ επαφή. Οι καινούργιοι και οι πολύ μικροί. Οπότε η σχέση μου με τους μεταφραστές είναι μεν στενή, αλλά για μένα δεν είναι ικανοποιητική, θα μπορούσε να είναι πιο πλατιά. Δηλαδή το όνειρό μου είναι να στέλνω πληροφορίες για τα βιβλία που εκπροσωπώ και στους μεταφραστές. Στέλνω σε μερικούς, που ξέρω ότι δεν προλαβαίνουν ούτε αυτοί να τα κοιτάξουν.

Και με τους συγγραφείς των βιβλίων που διαλέγετε;

Με τους συγγραφείς τους ξένους έχω σπανίως επαφή, γιατί εκπροσωπώ ξένους εκδότες ουσιαστικά. Οπότε εκεί υπάρχει το ενδιάμεσο. Με τους Έλληνες συγγραφείς έχω από πολύ στενή έως αρκετά απόμακρη. Μερικούς τους εκπροσωπώ επίσης μέσω εκδοτών, οπότε δεν έχω άμεση επαφή, τους βλέπω μία φορά. Μπορεί να τους δω μία φορά τον χρόνο και ούτε. Αλλά άλλοι, μετά από πολλά χρόνια συνεργασίας βέβαια έχουμε γίνει φίλοι. Με άλλους επίσης δουλεύω πάνω στα βιβλία τους, οπότε έχουμε μια πολύ στενή επαφή όταν μου δίνουνε καινούργιο βιβλίο. Δουλεύω επίσης με πρωτόλεια, γιατί είμαι και primary agent, δηλαδή παρουσιάζω μερικούς συγγραφείς στην Ελλάδα, όπου εκεί δουλεύουμε μαζί συχνά τα κείμενά τους. Κι έχουμε μια πολύ στενή επαφή για ένα διάστημα αν μη τι άλλο.

Σχετικά με τις πωλήσεις της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, πώς θα λέγατε πως είναι οι πωλήσεις; Υπάρχουν δυσκολίες για την ελληνική γλώσσα, για την ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό;

Υπάρχουνε τεράστιες δυσκολίες, επειδή καταρχάς τα ελληνικά είναι διαφορετικό αλφάβητο. Δηλαδή ακόμα κι ένα βιβλίο ακουμπισμένο σ’ ένα γραφείο ξένου εκδότη δεν είναι τίποτα, δεν ξέρουνε καν το όνομα του συγγραφέα. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο είναι ότι είναι μικρή γλώσσα, άρα δεν έχουμε πολλούς μεταφραστές προς τις ξένες γλώσσες, δεν έχουμε αντίστοιχα και αναγνώστες στον κάθε εκδοτικό οίκο, τα βιβλία που έχουν εκδοθεί, συνήθως, και που εκδίδονται κάθε χρόνο, ελληνικά βιβλία σε ξένες χώρες, δεν έχουνε μέχρι στιγμής μια μεγάλη εμπορική επιτυχία ή κάποιες πολλές εμπορικές επιτυχίες, ώστε να είναι ευρέως αποδεκτά και να αγοράζονται απ’ τους ξένους εκδότες. Οπότε όλο αυτό, όλα αυτά τα προβλήματα, κάνουνε ότι δεν μπορεί να… Δεν έχουμε βοήθεια για τη μετάφραση, δεν έχουμε πολιτική βιβλίου προς τα έξω, δηλαδή να μιλάμε για συγγραφείς και να προτείνουμε ιδέες, να μιλάμε για τις ιδέες που διακινούνται στην Ελλάδα, στη λογοτεχνία, στα είδη τα λογοτεχνικά. Δεν έχουμε. Όλα αυτά δεν υπάρχουνε.

Υπάρχουν όμως χώρες ή αγορές οι οποίες είναι πιο φιλικές, θα λέγαμε, για την ελληνική λογοτεχνία; Είναι πιο προσιτές στην ελληνική λογοτεχνία;

Ναι, είναι καταρχάς η Γαλλία, η Τουρκία… Η Γαλλία είναι πάρα πολύ ανοιχτή στην ελληνική λογοτεχνία και συνήθως είναι το πρώτο βήμα. Δεν είναι νομίζω μόνο επειδή είμαι γαλλόφωνη εγώ και τους ξέρω καλύτερα τους εκδότες. Δεν τους ξέρω όλους καλά πια, γιατί μετά από πολλά χρόνια έχουν αλλάξει, οπότε δεν είναι πάντα οι ίδιοι άνθρωποι. Μερικοί δεν έχουν αλλάξει. Αλλά η Γαλλία είναι μία από τις πιο ανοιχτές αγορές πολλά χρόνια, όλο τον εικοστό αιώνα δηλαδή, στην ελληνική λογοτεχνία. Κι αυτό οφείλεται, γιατί έχουν και φιλέλληνες κοινό, δηλαδή έχουν γενικώς ένα φιλελληνικό πνεύμα. Επειδή και μετά τη Χούντα οι Έλληνες είχανε πάει εκεί οπότε είμαστε κι αρκετά κοντά σαν χώρα. Είναι και οι αρχαιολάτρες, ας τους πούμε, οι φιλέλληνες από την αρχαιότητα, αλλά τέτοιους έχουμε και στη Γερμανία και στη Αγγλία που δεν είναι όμως αναγνώστες λογοτεχνίας.

Και, για το τέλος, πώς φαντάζεστε το μέλλον του βιβλίου αλλά και της μετάφρασης; Τι εικόνα πιστεύετε ότι θα υπάρχει στο μέλλον; Θα καλυτερεύσουν τα πράγματα ή…;

Θεωρώ ότι θα καλυτερεύσουνε, γιατί η Ελλάδα, εξαιτίας της κρίσης ή χάρη στην κρίση, έγινε λίγο πιο γνωστή, οπότε υπάρχουν ήδη λίγο περισσότερες πωλήσεις. Επίσης υπάρχει και μια πιο δημιουργική λογοτεχνική σκηνή, οπότε είναι δύο πράγματα που σπρώχνουνε σε καλύτερες πωλήσεις αυτά. Αλλά είναι και το μέλλον λίγο δύσκολο, γιατί υπάρχουν πάρα πολλοί… Δηλαδή, αν δούμε το πολύ μακρινό μέλλον, πιθανώς να ενοποιηθούν και οι γλώσσες. Εγώ αυτό βλέπω λίγο. Ας πούμε οι Ολλανδοί δεν μεταφράζουνε πλέον πολλή αγγλική λογοτεχνία, επειδή μιλάνε όλοι αγγλικά. Και υπάρχουνε και πανεπιστημιακοί Έλληνες που έχουνε σπουδάσει στο εξωτερικό, έχουνε ζήσει εκεί πολλά χρόνια και στο τέλος γράφουνε καλύτερα αγγλικά, ας πούμε, ή τη γλώσσα που μιλάνε στη χώρα που είναι, παρά ελληνικά. Δεν νομίζω ότι θα γίνει μία η γλώσσα, αλλά πιθανώς να υπάρχουνε λιγότερες μεταφράσεις και εξαιτίας αυτού. Αλλά σίγουρα οι μεταφράσεις είναι ένας πλούτος. Δηλαδή αυτό που βλέπω ότι μπορεί κάποια στιγμή να μην υπάρχουν τόσες πολλές είναι για κανένα αιώνα αργότερα –έτσι;– δεν θα το προλάβουμε κανείς. Πολλά χρόνια.

Ωραία. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τον χρόνο σας. Να είστε καλά.

Να είστε καλά. Κι εγώ ευχαριστώ.

Βιογραφικό

Η Κατερίνα Φράγκου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη Συγκριτική Λογοτεχνία στη Γαλλία. Στην Γαλλία σπούδασε επίσης Θεωρία και Πρακτική της μετάφρασης, καθώς και Κοινωνιολογία της Τέχνης. Έμεινε στο Παρίσι 15 χρόνια και το 1995 ίδρυσε εκεί το Λογοτεχνικό Πρακτορείο Ίρις, ενώ από το 2000 έχει επιστρέψει στην Ελλάδα. Ήταν η πρώτη ατζέντισσα που εκπροσώπησε συστηματικά έλληνες συγγραφείς στο εξωτερικό. Ακόμη, έχει παρουσιάσει έλληνες ζωγράφους και εικονογράφους σε γκαλερί στο εξωτερικό, έχει ασχοληθεί με την διοργάνωση εκδηλώσεων για το ελληνικό βιβλίο στο εξωτερικό, έχει επιμεληθεί συλλογές διηγημάτων και μεταφράζει από τα γαλλικά. Το 2017 συνεργάστηκε με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος για την επιλογή των τίτλων που θα συμπεριληφθούν στο δανειστικό τμήμα της.

Επιλεγμένες Μεταφράσεις

Lecaye, Alexis (2003). Αϊνστάιν και Σέρλοκ Χολμς [Einstein et Sherlock Holmes]. Αθήνα: Καστανιώτη.

Morgenstern, Sousie (2004). Το αυτόγραφο [L’ autographe]. Αθήνα: Καστανιώτη.

Mireille, Allancé d’ (2008). Κάτσε κάτω, μπαμπά! [Couché Papa!]. Αθήνα: Αερόστατο.

Al – Baz, Rania (2009). Δίχως πρόσωπο [Défigurée]. Αθήνα: Κονιδιάρης.

Chen, Jiang Hong (2009). Το μαγικό άλογο του Χαν Γκαν [Le cheval magique de Han Gan]. Αθήνα: Αερόστατο.  

Frio, Bernard (2016). Χάλια ρεκόρ [Le livre de mes records nuls]. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Nury, Fabien και Robin, Thierry (2018). Ο θάνατος του Στάλιν [La Mort de Staline]. Αθήνα: Οξύ – Brainfood.

Delforge, Helène και Greban, Quentin (2018). Μαμά [Maman]. Αθήνα: Φουρφούρι – Brainfood.

Santini, Bertrand και Gapailard, Laurent (2018). Το Γιαρκ [Le Yark]. Τραγανά κοκαλάκια και ζουμερά ματάκια. Αθήνα: Οξύ – Brainfood.

Rochette, Jean Marc (2020). Ο λύκος [Le loup]. Αθήνα: Utopia.

Συνέντευξη: Φωτεινή Πατεινάρη και Γρηγόρης Παυλίδης
Ημερομηνία και τόπος: Μάιος 2019, Θεσσαλονίκη
Παραπομπή: Βηδενμάιερ, Ανθή, Λάμπρου, Δέσποινα και Πατεινάρη, Φωτεινή (2021). «Συνέντευξη με την Κατερίνα Φράγκου», Πορτρέτα μεταφραστριών και μεταφραστών. Θεσσαλονίκη: Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 

Κατηγορία: μεταφράστρια/μεταφραστής, μετάφραση πεζογραφίας, λογοτεχνική/λογοτεχνικός πράκτορας, γαλλικά–ελληνικά