Ευρυβιάδης Σοφός

Σας ευχαριστούμε πολύ που μπορείτε να είστε εδώ μαζί μας.

Κι εγώ ευχαριστώ.

Ας ξεκινήσουμε με τις ερωτήσεις σχετικά με τη μετάφραση. Ήταν όνειρο ζωής σας να ασχοληθείτε γενικότερα με τη μετάφραση;

Όχι, δεν ήταν όνειρο ζωής. Ήταν κάτι το οποίο προέκυψε, διότι όταν έπρεπε να πάρω μια απόφαση για το τι θα έκανα στη ζωή μου ως φοιτητής δηλαδή, με τι θα ασχολιόμουν, ήταν μια πρόταση της αδερφής μου, η οποία θεώρησε ότι ενδεχομένως η μετάφραση θα ήταν μια καλή λύση για μένα, υπό την έννοια ότι είχα ευχέρεια με τις γλώσσες. Αλλά αυτό ήταν αρκετά ασαφές. Δηλαδή δεν υπήρχε, δεν είναι ότι είχα κάνει πάρα πολλές γλώσσες εκείνη τη στιγμή και είχανε δει κάτι πολύ συγκεκριμένο οι γονείς μου ή τα αδέλφια μου, ας πούμε. Απλώς ήταν μια πρόταση.

Εσείς συγκεκριμένα μόνο με τα καταλανικά είστε;

Όχι, δεν ασχολούμαι μόνο με τα καταλανικά. Στην πραγματικότητα η μετάφραση που έχω κάνει είναι από τα ισπανικά και από τα καταλανικά. Απ’ αυτές τις δύο γλώσσες.

Ποια η σχέση σας με τη γλώσσα την ισπανική και τα καταλανικά;

Ζούσα αρκετά χρόνια, ζούσα εφτά χρόνια στην Ισπανία. Έκανα σπουδές εκεί, οπότε…

Η απόφασή σας να σπουδάσετε στην Ισπανία πώς προέκυψε;

Προέκυψε διότι είχα κάνει ισπανικά στην Αθήνα και ήθελα να συνεχίσω με κάποιον τρόπο τις σπουδές, οπότε έκανα Ισπανική Φιλολογία στη Γρανάδα. Έδωσα εξετάσεις για να μπω στο ισπανικό πανεπιστήμιο και τα κατάφερα.

Πώς νιώθετε όταν μεταφράζετε κάποιο έργο;

Τι εννοείτε; Δηλαδή;

Τι συναισθήματα σας προκαλεί όταν προσπαθείτε να μεταφράσετε κάτι και το πετυχαίνετε ή, αντιθέτως, έχετε δυσκολίες σ’ αυτό;

Εξαρτάται τι κείμενο μεταφράζω. Δεν είναι όλα τα κείμενα ίδια. Ας πούμε, υπήρχε ένα βιβλίο που έχω κάνει με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο που λέγεται Το λεμόνι [σ.σ. Μπορείς να φας λεμόνι και να μην ξινίσεις τα μούτρα σου;], του Σέρζι Πάμιες [Sergi Pàmies], ήταν ένα βιβλίο το οποίο νομίζω ότι πραγματικά δεν μας δυσκόλεψε καθόλου. Δεν ήταν ένα κείμενο που έλεγα… ούτε δυσανασχέτησα ούτε σκέφτηκα «Πωπω, πρέπει να πάω να μεταφράσω ξανά» ή κάτι τέτοιο. Το Confiteor ήταν ένα βιβλίο πολύ απαιτητικό. Είχε πολλές δυσκολίες απ’ όλες τις απόψεις. Είχε αρκετή μελέτη δικιά μου, είχε πολλές ώρες δουλειάς και, επειδή απ’ ό,τι κατάλαβα ασχολείστε με τη μετάφραση και με τη γλώσσα, αν θέλετε να ασχοληθείτε με τη μετάφραση θα πρέπει να δουλέψετε πολύ και με στρατιωτική πειθαρχία, δηλαδή θα πρέπει να δουλέψετε καθημερινά συγκεκριμένες ώρες. Συγκεντρώνομαι, κάθομαι μόνο σ’ αυτό και δεν αποπροσανατολίζομαι με κανέναν τρόπο. Αυτό.

Με τι κριτήρια επιλέγετε το τι θα μεταφράσετε;

Κοιτάξτε, υπάρχουν κάποιες προτάσεις δικές μου, υπάρχουν κάποια βιβλία που θέλησα εγώ να τα μεταφράσω, αλλά τις περισσότερες φορές οι εκδοτικοί οίκοι ήταν αυτοί οι οποίοι με κάποιο τρόπο με βρήκαν και μου πρότειναν να μεταφράσω το ένα κείμενο ή το άλλο.

Ναι, αλλά αυτό σημαίνει ότι αυτό που μεταφράζετε μπορεί να είναι κάτι που ίσως δεν σας αρέσει;

Συνήθως για να ξεκινήσεις ένα βιβλίο και να συμφωνήσεις με έναν εκδότη θα πρέπει κάπως να σου αρέσει αυτό που κάνεις. Δηλαδή νομίζω ότι θα πρέπει πραγματικά να είσαι σε πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση για να δεχτείς να κάνεις ένα κείμενο που δεν θα σου αρέσει καθόλου. Εμένα τα κείμενα που έκανα μ’ αρέσανε τα περισσότερα, δηλαδή. Δεν νομίζω να υπήρξε κάποιο που δεν μου άρεσε. Όχι.

Είστε ικανοποιημένος με τις απολαβές σας απ’ τη μετάφραση; Μπορεί να ζήσει κανείς αποκλειστικά απ’ τη μετάφραση;

Όχι. Τι εννοώ: τα χρήματα τα οποία αποκτά κάποιος από τη μετάφραση για τον χρόνο που διαθέτει δεν ξέρω κατά πόσο είναι αρκετά. Δεν ξέρω πώς ζει ο καθένας, αλλά νομίζω ότι χρειάζονται αρκετές ώρες. Αν θέλετε να βγάλετε καλό αποτέλεσμα, έτσι; Αν θέλουμε να βγάλουμε ένα καλό αποτέλεσμα, θα πρέπει να δουλέψουμε αρκετές ώρες. Δεν είναι εύκολη δουλειά αυτή. Για να βγει ένα κείμενο μεστό και ώριμο.

Εσείς ο ίδιος γράφετε; Είστε συγγραφέας ή όχι;

Όχι, όχι. Μόνο μεταφραστής. Δικά μου κείμενα, δηλαδή, όχι, λογοτεχνικά, όχι.

Εκτός απ’ τη μετάφραση ασχολείστε με κάτι άλλο;

Ναι, είμαι καθηγητής ισπανικής γλώσσας στο Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών του Καποδιστριακού, στην Αθήνα. Οπότε τον περισσότερο καιρό ουσιαστικά μοιράζω τον χρόνο. Από τη μια έχω να κάνω με τη μετάφραση, που είναι κάτι πολύ κλειστό, απομονωμένο, δεν έχει καμία κοινωνικότητα, είσαι στο σπίτι, είσαι μόνος σου, το πολύ-πολύ να βάλεις μουσική, ας πούμε, αν μπορείς να δουλέψεις μ’ αυτό. Και το υπόλοιπο διάστημα έχω τα μαθήματά μου, τα οποία μου δίνουν και τη δυνατότητα αυτή να έχω κι ένα κοινωνικό κομμάτι και να βρίσκομαι με περισσότερους ανθρώπους. Οπότε είναι αρκετά καλό.

Ωραία. Έχετε συναντήσει ποτέ κάποιο συγκεκριμένο πολιτισμικό στοιχείο η απόδοση του οποίου σας δυσκόλεψε ιδιαίτερα σε κάποια μετάφραση;

Κοιτάξτε, σ’ αυτό το τελευταίο βιβλίο, το Confiteor υπήρχαν κομμάτια που είχαν να κάνουν με συγκεκριμένο λεξιλόγιο, όπως, παραδείγματος χάριν, το λεξιλόγιο της εκκλησίας, όροι από την καθολική εκκλησία, τα οποία δεν υπάρχουν στην ελληνική εκκλησία. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο πολλές φορές. Ή δεν ήταν εύκολο να βρω τους όρους εκείνους οι οποίοι θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν. Οπότε έπρεπε, αυτό έπρεπε να το ψάξω αρκετά. Επίσης, αυτό που ισχύει στα ελληνικά είναι μια αρκετά εκτεταμένη αυθαιρεσία ως προς το τι χρησιμοποιείται πού. Δηλαδή ο καθένας χρησιμοποιεί τους όρους, παραδείγματος χάριν για ένα μουσικό όργανο, όπως εκείνος θέλει: «Εγώ το λέω έτσι αυτό». Δεν υπάρχει… Ξέρετε στα ισπανικά, ας πούμε, λες ότι αυτό το κομμάτι του βιολιού λέγεται έτσι, όλοι το λένε έτσι. Στην Ελλάδα δεν είναι έτσι τα πράγματα. Στην Αθήνα μπορεί να λέγεται έτσι, στην Κρήτη αλλιώς. Και δεν υπάρχουν και καταγεγραμμένα αυτά.

Να ρωτήσω κάτι; Αυτό το βιβλίο που μεταφράσατε, ο συγγραφέας είναι εν ζωή; Έχετε μεταφράσει κάποιο βιβλίο κάποιου συγγραφέα που είναι εν ζωή;

Ε, βέβαια.

Έχετε κάποια επαφή με τους συγγραφείς;

Ε, βέβαια. Χθες. Χθες το βράδυ ήταν εδώ και τον παρουσιάσαμε στην Έκθεση Βιβλίου.

Πώς αντιμετωπίζετε την κριτική απέναντι στο έργο σας;

Πώς αντιμετωπίζω εγώ την κριτική;

Εσείς ο ίδιος. Την καλή και την κακή ίσως.

Δεν νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά. Με μια καλή κριτική, όχι. Το αποδέχεσαι, χαίρεσαι, υποθέτω. Αλλά με μια αρνητική κριτική δεν ξέρω τι μπορούμε να κάνουμε. Δεν υπάρχουν πάρα πολλά. Μπορείς να υπερασπιστείς το έργο σου, αυτά που έχεις κάνει, τις ώρες δουλειάς που έχεις αφιερώσει στο βιβλίο. Δεν ξέρω κατά πόσο… Ξέρετε, δεν τα αντιμετωπίζουμε όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο τα κείμενα. Δεν καταλαβαίνουμε όλοι τα ίδια πράγματα. Και, φυσικά, κάποια κείμενα μπορεί αντικειμενικά να είναι χαμηλού επιπέδου. Σαφώς. Υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο.

Εκτός από τον εκδοτικό οίκο που συνεργάζεστε, η επιμέλεια της μετάφρασης, μπορείτε να επιλέξετε εσείς κάποιον συγκεκριμένο;

Συνήθως πριν παραδώσω το κείμενο υπάρχει κάποιος από τη δική μου πλευρά που επιμελείται το κείμενό μου και συνήθως υπάρχει και άνθρωπος από την πλευρά του εκδοτικού οίκου που επιμελείται το κείμενο το τελικό. Ναι. Δηλαδή υπάρχουν δύο επιμέλειες συνήθως. Εγώ πάντα έχω μια επιμέλεια δική μου. Σίγουρα.

Αν όμως αυτές οι επιμέλειες, η δική σας μ’ αυτή του εκδοτικού, είναι κάτι διαφορετικό ή δεν συμφωνείτε μ’ αυτό;

Πόσο διαφορετικό; Υπάρχει η δυνατότητα του διαλόγου, που είναι πολύ σημαντική. Και, εντάξει, είμαστε ανοιχτοί άνθρωποι, μπορούμε να έχουμε έναν διάλογο και να καταλήξουμε σε κάτι, δηλαδή δεν… Εκτός αν πρόκειται για μια αλλαγή την οποία θέλει να επιβάλει ο εκδοτικός οίκος που είναι πολύ μακριά απ’ αυτό που εγώ σκέφτηκα στην αρχή.

Τι πιστεύετε ότι πρέπει να βελτιωθεί στον τομέα της μετάφρασης;

Νομίζω ότι θα πρέπει να οργανωθεί με κάποιον τρόπο, αλλά αυτό θα πρέπει να είναι μια κρατική πρωτοβουλία. Με κάποιον τρόπο να οργανωθεί το κομμάτι του λεξιλογίου σε κάθε τομέα επιστήμης ώστε όλοι να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τους ίδιους όρους και να μην υπάρχει αυθαιρεσία ως προς αυτό. Δηλαδή να μην αποκαλεί ο καθένας…

Να υπάρχει ένα κοινό γλωσσάρι.

Να υπάρχει ένα κοινό γλωσσάρι και να μπορούμε να χρησιμοποιούμε όλοι το ίδιο, και να υπάρχει κάπου αυτό διαθέσιμο στο διαδίκτυο. Αυτό θα ήταν πολύ καλό. Κάτι που προς το παρόν δεν υπάρχει. Είναι λίγο ασαφές.

Είστε αισιόδοξος για τη μετάφραση στο μέλλον; Στην Ελλάδα συγκεκριμένα;

Νομίζω ναι, γιατί στην Ελλάδα, ούτως ή άλλως στην Ελλάδα ξέρουμε ότι είμαστε μια γλώσσα, είμαστε δώδεκα εκατομμύρια άνθρωποι, βιβλία θα βγαίνουνε και στο μέλλον. Είμαστε μια χώρα που καταναλώνει όμως αρκετά. Και κινηματογράφο, καταναλώνει τηλεόραση, καταναλώνει σίριαλ, καταναλώνει βιβλία, οπότε όλα αυτά θα πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταφραστούν. Παρόλο που το κομμάτι της εκπαίδευσης, της εκμάθησης ξένων γλωσσών έχει προχωρήσει πάρα πολύ, δηλαδή τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία μπορούν να έχουν ένα πολύ καλό επίπεδο ξένης γλώσσας, συνήθως αγγλικά, θεωρώ ότι για πολλά χρόνια ακόμα θα έχουμε να κάνουμε με τη μετάφραση. Η μετάφραση θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Είστε αισιόδοξος και για τη λογοτεχνική μετάφραση ή γενικότερα;

Αυτό δεν μπορώ να σας το πω σίγουρα, γιατί δεν ξέρω τι θα συμβεί με τη λογοτεχνία γενικά. Δεν μου είναι σαφές, δηλαδή, ότι ο κόσμος θα έχει το ίδιο ενδιαφέρον για να διαβάζει λογοτεχνία.

Υπάρχει κοινό στην Ελλάδα που διαβάζει ισπανική λογοτεχνία;

Ναι, υπάρχει αρκετό. Υπάρχει αρκετό και τα τελευταία χρόνια, δηλαδή, είναι κάθε φορά περισσότερος ο κόσμος αυτός. Μαθαίνει, μαθαίνει τα ισπανικά, μαθαίνει την ισπανική λογοτεχνία, τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, υπάρχει πολύς κόσμος. Και τα πορτογαλικά και τα ισπανικά. Και τώρα τα καταλανικά, βέβαια.

Γιατί όμως πιστεύετε ότι στο μέλλον οι άνθρωποι δεν θα ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία; Νομίζω αυτό δεν είπατε πριν;

Όχι, δεν ξέρω κατά πόσο… Αυτό που είπα είναι ότι δεν ξέρω κατά πόσο το ενδιαφέρον θα είναι… Αν κρίνω από αυτό που βλέπω τώρα, από τις νέες γενιές, δεν ξέρω κατά πόσο οι νέες γενιές θα έχουν το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία όπως είχαν οι παλαιότερες. Αυτό.

Εσείς μεταφράζετε αποκλειστικά λογοτεχνία;

Ναι, ναι.

Τι θα συμβουλεύατε στα παιδιά που θέλουν, στους φοιτητές, σ’ αυτούς που θέλουν να ασχοληθούν με τη μετάφραση επαγγελματικά;

Να έχουν αρκετή υπομονή, να διαβάσουν αρκετά ελληνικά κείμενα, να μάθουν πολύ καλά ελληνικά, να διορθώσουν τα ελληνικά τους πρώτα, να προσπαθήσουν να μάθουν τη δική μας πρώτα γλώσσα, για να μπορούν να αποδώσουν σωστά μια ξένη γλώσσα στα ελληνικά. Αν δεν ξέρουμε ελληνικά, δεν μπορούμε να μεταφράσουμε, δεν γίνεται. Είναι απαραίτητο να μάθουμε ελληνικά. Αυτό θα συμβούλευα. Τώρα, όσον αφορά το κομμάτι αυτό το επαγγελματικό, για να είμαι ειλικρινής, υπομονή αρκετή, διότι θα χρειαστεί να δουλέψουν πολλές φορές με απολαβές οι οποίες δεν θα είναι ικανοποιητικές. Και νομίζω ότι, αν όντως το πιστεύουν, θα βρουν κάποια άκρη με τη μετάφραση.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Σας ευχαριστώ κι εγώ.