Βίκυ Αλυσσανδράκη

Καλησπέρα σας, κυρία Αλυσσανδράκη. Ευχαριστούμε πάρα πολύ που είστε εδώ μαζί μας και που δεχτήκατε να μας δώσετε αυτή τη μετάφραση, ε, αυτή τη συνέντευξη.

Καλώς σας βρήκα.

Σχετικά με τη μετάφραση.

Σχετικά με τη μετάφραση πάντα, ναι

Ας το πάρουμε απ’ την αρχή, λοιπόν. Πώς ξεκίνησε η μετάφραση; Πώς προέκυψε στη ζωή σας;

Προέκυψε με τελείως ανορθόδοξο τρόπο, αν και ήμουνα σίγουρη ότι υπήρχε πάντα μέσα μου. Οι γλώσσες ήτανε πάντα μεγάλη αγάπη, αλλά ήτανε πάντα στο πλάι, επειδή οι πρώτες σπουδές που ξεκίνησα ήταν νομικά. Μεγάλη αγάπη για τη λογοτεχνία, μεγάλη για τις γλώσσες. Αλλά όταν ήρθα και δούλεψα ως φοιτήτρια σ’ ένα γραφείο, μου έδιναν, κατά σύμπτωση, όλες τις μεταφράσεις των συμβάσεων και όλων των εγγράφων που είχαν εκεί προς τα αγγλικά και ανακάλυψα ότι αυτό και μ’ αρέσει και μ’ ενδιαφέρει. Περισσότερο ίσως απ’ ό,τι τα νομικά. Δούλεψα δέκα χρόνια ως νομικός και μετά από κάποια ευτυχή συγκυρία στο Στρασβούργο ξανάρχισα σπουδές, δεύτερο πτυχίο κανονικά, και τέλειωσα πρόπερσι, σκανδιναβικές γλώσσες και λογοτεχνία, στο πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Είχα ζήσει στη Σουηδία, είχα μάθει τη γλώσσα τελείως προφορικά και θέλησα να κάνω κάτι για μένα και κάτι που θα αγαπούσα πολύ. Και μετά από αυτή την καινούργια αρχή, όλα πήραν τον δρόμο τους και συνάντησα τον Σωτήρη τον Σουλιώτη που είναι μεταφραστής από τα δανικά…

Έχει έρθει κι εδώ. Σ’ αυτή την καρέκλα.

Ναι, είχε έρθει, ε; Ναι! …Και ο οποίος με γνώρισε στον Γιώργο τον Αλισάνογλου με τον οποίο συνεργαστήκαμε και η μετάφραση τώρα που παρουσίασα χθες ήταν η πρώτη μου προσπάθεια απ’ τα φινλανδικά στα ελληνικά, είναι μια ποιητική συλλογή ενός νέου ποιητή, του Μίκο Βιλιάνεν [Mikko Viljanen]. Λέγεται Το νησί της ξενοιασιάς στα ελληνικά.

Τι σημαίνει, λοιπόν, για εσάς «μεταφράζω»; Μέσα απ’ αυτή την πορεία που είχατε ως τώρα;

Σημαίνει προσπαθώ πρώτα απ’ όλα να βρω τη φωνή του ποιητή, του συγγραφέα. Και μετά προσπαθώ να τον κάνω να μιλήσει ελληνικά. Εάν μιλούσε ελληνικά πώς θα μας τα έλεγε όλα αυτά; Θέλω να σέβομαι πάρα πολύ το κείμενο, βρίσκοντας, βέβαια, τους κατάλληλους δρόμους για να το αποδώσω στα ελληνικά, αλλά ο στόχος μου ο πρωταρχικός είναι να κάνω τον ποιητή, τον συγγραφέα να μιλήσει ελληνικά. Όχι εμένα.

Και σ’ αυτή τη διαδικασία τι προβλήματα συναντάει μια μεταφράστρια, ένας μεταφραστής; Ειδικά ίσως που μεταφράζει από μια γλώσσα που εδώ πέρα δεν είναι τόσο συνηθισμένη, όπως οι σκανδιναβικές γλώσσες.

Πρώτον και κύριον οι βόρειοι έχουν έναν πολύ λακωνικό τρόπο να λένε τα πράγματα. Όπως είπα και χθες, παρουσιάζοντας το βιβλίο, εκείνοι μιλάνε με εικόνες, ενώ εμείς σκεφτόμαστε με λέξεις, με πολλές λέξεις. Πολλές, και πολλές φορές κι ασύνδετες μεταξύ τους. Παίζουν με τις λέξεις, παίζουν με τη γλώσσα, παίζουν με την αρμονία της γλώσσας. Και πολλές φορές βρίσκεσαι μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα: να αποδώσω το λογοπαίγνιο θυσιάζοντας νόημα ή να αποδώσω το νόημα θυσιάζοντας το λογοπαίγνιο το οποίο είναι και πολύ witty, και πολύ έξυπνο, μαζί;

Δύσκολη απόφαση.

Πολύ δύσκολο. Πολύ δύσκολο. Και η μελωδία και η αρμονία είναι πάρα πολύ σημαντικές μέσα στην ποίηση και καλό θα είναι να αποφεύγουμε να τις χαλάμε, αλλά καμιά φορά είναι αναπόφευκτο.

Υπάρχει κάποιο έργο που θυμάστε που σας έχει δυσκολέψει ιδιαίτερα; Ή βρήκατε ότι αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση;

Ναι, αυτό το πρώτο μου έργο Στο νησί της ξενοιασιάς είχε πάρα πολλά λογοπαίγνια, όπως είπα, πάρα πολλές εικόνες, πάρα πολλά παιχνίδια με τις λέξεις τις φινλανδικές και μου έτυχε, όπως είπα, να μείνω μια ολόκληρη μέρα πάνω σ’ ένα δίστιχο. Να μην μπορώ με τίποτα να βρω τρόπο να αποδώσω το νόημά του κι αυτό που θέλει να πει, και το παιχνίδι με τις λέξεις. Ώσπου μου ήρθε μες στη νύχτα και σηκώθηκα πάνω και έβαλα καφέ και ξανάρχισα. Κλασικά πράγματα.

Επιλέγετε εσείς η ίδια τα κείμενα που θα μεταφράσετε;

Άλλες φορές τα επιλέγω εγώ και τα προτείνω κι άλλες φορές μου τα προτείνει ο εκδότης. Την πρώτη μου αυτή προσπάθεια μου την πρότεινε ο εκδότης μου, τη δεύτερη την πρότεινα εγώ σε εκείνον.

Μιας που αναφέρατε τον εκδότη, ποια είναι η σχέση του μεταφραστή με τους εκδότες, με τους εκδοτικούς οίκους;

Δεν είμαι το κατάλληλο άτομο για να σας απαντήσω τώρα, γιατί δεν έχω πολύ μεγάλη εμπειρία μ’ αυτό και δεν έχει τύχει να συνεργαστώ και με πολλούς εκδότες. Αλλά η συνεργασία μου με το Σαιξπηρικόν και τον Γιώργο τον Αλισάνογλου είναι μέχρι τώρα πάρα πολύ καλή. Θεωρώ ότι και από τις δύο πλευρές υπάρχει πρόθεση να ακούμε ο ένας τον άλλον και να λαμβάνουμε υπόψη μας αυτά που λέει και ο ένας και ο άλλος. Και να βγει μια πολύ καλή έκδοση.

Και όσον αφορά την επιμέλεια; Είναι απαραίτητη η επιμέλεια σε μια μετάφραση;

Θεωρώ πως ναι. Είναι απαραίτητη. Γιατί καμιά φορά υπάρχουν πράγματα που ξεφεύγουν γλωσσικά, γιατί ο μεταφραστής έχει αντένες σε δύο γλώσσες και ό,τι μπορεί να διορθωθεί από πλευράς χρήσης της ελληνικής, νομίζω ότι είναι απαραίτητο. Τώρα στην ποίηση τα πράγματα είναι λίγο πιο δύσκολα έως πολύ πιο δύσκολα, γιατί ποιητική αδεία επιτρέπονται πολύ περισσότερα πράγματα. Αρκεί να βγαίνει ένα πολύ ωραίο κείμενο, ένα ρέον κείμενο που να σε προκαλεί να το διαβάσεις.

Και όσον αφορά τις επαγγελματικές συνθήκες; Μιλήσαμε για τη διαδικασία της μετάφρασης. Όσον αφορά τις επαγγελματικές συνθήκες μιας μεταφράστριας, ενός μεταφραστή, ποιες δυσκολίες θα λέγατε ότι υπάρχουν εκεί;

Οι δυσκολίες που υπάρχουν είναι ότι οπωσδήποτε δεν γενικεύω, αλλά στον κόσμο γενικά υπάρχει –και όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά κι αλλού– μια διάχυτη νοοτροπία ότι ό,τι περιστρέφεται γύρω από τη λογοτεχνία, γύρω από την τέχνη, είναι χόμπι ή είναι ευχαρίστηση μόνο. Γι’ αυτό πολλές φορές και οι συνθήκες με τις οποίες πληρωνόμαστε και οι συνθήκες με τις οποίες έχουμε κοινωνικά προνόμια είναι πολύ δύσβατες. Ειδικά το θέμα της ασφάλισης, το θέμα των κοινωνικών δικαιωμάτων, είναι λίγο περίεργο, είναι λίγο ευαίσθητο για τους μεταφραστές. Αλλά θεωρώ ότι τα πράγματα πηγαίνουν προς το καλύτερο, γιατί η μετάφραση γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητη. Η ανάγκη για τη μετάφραση σε όλες τις χώρες που έχουν λογοτεχνία γίνεται ολοένα και πιο αντιληπτή και από το κοινό και από τους εκδότες. Γιατί μια χώρα θέλει να μεταφράζεται η λογοτεχνία της σε άλλες γλώσσες. Και νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια αρχίζει και γίνεται αντιληπτή η θέση του μεταφραστή σε όλο αυτό.

Και, κλείνοντας, τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν φοιτητή, μια φοιτήτρια, που θέλει να ασχοληθεί με τη μετάφραση;

Πολλές θα έδινα.

Είναι ευπρόσδεκτες.

Πρώτον, ότι θα συναντήσει πάρα πολλές δυσκολίες και πρακτικές και που έχουν να κάνουν με τα κείμενα, αλλά να μην εγκαταλείψει, γιατί είναι μια πολύ γοητευτική διαδικασία. Να προσέχει, να είναι επιλεκτικός, επιλεκτική, και να διεκδικεί. Και να είναι γέφυρα, γιατί αυτό είναι ο μεταφραστής στην τελική ανάλυση. Δεν ξεχνάω, είχα παρακολουθήσει στη Γαλλία μια διάλεξη του Ισλανδού συγγραφέα του Γιόν Κάλμαν Στέφανσον [Jón Kalman Stefánsson], ο οποίος είχε πει το εξής: ότι οι μεταφραστές είναι πολύ σημαντικοί όχι γιατί μας κάνουν εμάς διάσημους σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά για το γεγονός ότι είναι γέφυρες ανάμεσα σε λαούς, σε κόσμους, σε πολιτισμούς που έρχονται σε διάλογο μέσα από τη λογοτεχνία και μέσα από τα γράμματα. Νομίζω αυτό τα λέει όλα και αυτό με παρότρυνε ακόμα περισσότερο να ασχοληθώ με τη λογοτεχνική μετάφραση.

Ευχαριστούμε πάρα πολύ, να είστε καλά.

Να είστε καλά.